Top "Sekret"( tre libra ne nje)

Nga libri në proces botimi: Top “Sekret” (Tre libra në një)...
me tregime, skica, portrete, ese, përsihatje, reportazhe, intervista, shënime udhëtimi,...rrëfime të pa rrëfyera...letra dashurie e miqësie, etj...

KLITHMAT E NJË DRITAREJE…
SKICA - ese

1. Letrës së paardhur…

Në fakt asnjë letër nuk më ka ardhur që duhej t’i ktheja këtë përgjigje…
Alushinacion? Ndoshta…Gjithsesi, po i kthej përgjigje asaj letre, e cila duhet të ketë vite që është nisur drejt meje… Oh, harrova, adresë e gabuar…As vetë nuk i mbaj mend adresat e mija, ku kam qenë e ku jam ndodhur… Epo s’paska faj letra – postë më postë, kthim e nisje… Gjithsesi unë e di që ajo është duke më kërkuar…Ndoshta një ditë, kur të kem adresën e saktë dhe të përhershme (?!!), ajo do të jetë te unë, si mysafire e rrallë…, si kujtesë e vetëdijes dhe vet-ekzistencës sime, si … Ku di unë ç’emra do të ketë nesër për të munguarit…

E dashur LETËR…

Më fal që të lodha, duke më kërkuar cep më cep të vendit tim dhe anembanë botës. Nuk ishte për fajin tim. Peshoj ( nga dita në ditë ), pak kilogram dhe , ku di unë, ç’dreq stuhish, me emra, çuditërisht magjepës, “Katrinë”, “Rita”, “Silva”, “Tornado”…, më morën me vete.
Të them të drejtën, edhe ma kishte pak qejfi të fluturoja…Por ama, me krahët e mia….
Nejse, LETRA ime. Ty nuk të duhen këto lloj fluturimesh. Doje të vije tek unë dhe pikë. Eh, sa herë kam dashur dhe unë e gjora të isha pranë teje. Me pikë të lotit e kam qarë këtë lloj “fluturimi”, pa krahë e pa kohë, pa frymë e pa dritë. Ç’t’i bësh! Kështu e paska jeta . Ama, thuaj të vërtetën, edhe ti, nuk do të bëje asnjë lëvizje, brenda e jashtë, me vula e firma, me lexime e përgjime nga sy e veshë të padukshëm, po mos isha “humbur “ nga sytë këmbët, nëpër hapësira e drithërima muzgjesh, nëpër shkretëtira shpirtrash e pellgje lotësh…, shpërfytyruar nga pritja jote, rrëgjuar e ngrirë nga mendimi se sa shumë do të lodhesh deri sa të më gjesh. Ti asnjëherë nuk do ta marrësh vesh, sa të kam pritur, askush nuk do të thotë se ëndrrat i shihja vetëm me ty, asnjë orë e ditës dhe e natës nuk do të rrëfejë, sa herë kam folur me ty në heshtje, derisa heshtja m’u bë kallo në fyt, e kripë nën qerpik.
Po tani, ku je, Letër, në ç’pikë të Globit, në ç’duar mizore, në ç’sy Ciklopi? A nuk të dhembin fjalët, kur të prekin? A nuk të përzhit edhe ty malli për mua? Fundja, më mirë kështu. E si do të kishim një fjalë vdekje-pritëse -“Mall”, si do të qanim, pse do të qanim, si do ta kuptonim që duhemi marrëzisht? Ja kështu, duke qenë kaq larg, duke na marrë malli.
Ti thashë këto, Letra ime , e paardhur, që të mos grindesh me veten, nëse përsëri nuk më gjen; mos qash e t’i fshish fjalët për mua…Ndoshta përsëri më duhet të lëviz. Kështu qenka e thënë. Sa herë bëhem gati të t’ dërgoj adresën ku unë frymoj, “bram” një lajm i tmerrshëm nga stacione të tmerrshme: “Parashikohet stuhi, këtë radhë me emrin “INTERNET”…”
Më fal, që nuk do të më gjesh! Falmë që nuk të lexova asnjëherë!

2. Mëngjes i lodhur…

A ju ka ndodhur ndonjëherë, të zgjoheni të lodhur, madje të rraskapitur, me një vetvete të copëzuar, me një ndjenjë makthi e britme njëherësh, me një pa dëshirë për të qenë zgjuar, pamundësi për të fjetur, përtaci për të pirë kafen e mëngjesit; të t’ duket vetja, sikur sapo ke dalë nga thellësia e oqeanit, ku kishe, ndoshta, vite të tëra atje, harruar nga të tjerët e nga Zoti vetë.
Dhe veprimi i parë që bën, për të dalë nga kjo gjendje apatike, është vrapimi drejt dritareve. Fillimisht largon pakëz perden… Hedh një vështrim, sa të kapin sytë. Pastaj (o Zot, kushedi sa shtrembërohet e shkreta fytyrë), mbledh gjithë forcat që të kanë mbetur , dhe me gishtërinjtë qe a thua se kanë zënë ndryshk shekullor, hap dritaren ngadalë-ngadalë, sikur të kesh frikë të përplasesh me botën e jashtme… . Instiktivisht, frymëmarrja fillon të zgjatet, të zgjatet, derisa merr frymë thellë dhe ti hutohesh si një fëmijë, kur e gënjejnë me një lodër të re. Dhe për ty, kjo “lodër”, ka një emër absurd: “Mëngjes”. Ndryshe nga lodra e fëmijëve, nuk është në duart e tua të lozë me ty. Aspak. Vjen si perandor, me urdhra e teka, me bindje të plotë që ti do t’i nënshtrohesh. Vjen, të t’ thotë se duhet të zgjohesh, edhe pse nuk ke fjetur, se nuk i intereson fare, ç’ka bërë “lodra”- Natë me ty, se ajo ka radhën e saj të pushtetit ditor dhe të parashtron një plan të ngjeshur, edhe me ndonjë “amanet”, nga dita e mëparshme…
Filxhani i kafesë herë pas here të dridhet nëpër duar... Brenda vetes, diku në mes të gjoksit, aty, ku mezi shihet një gropëz, ndjen pulsimin e një përpëlitjeje, a thua se një qenie e gjallë të flet me gjuhën e morsit…
Fërkon pak sytë, që të dalësh nga kllapia. Të duket sikur në këtë çast, ajri i freskët që përplaset në fytyrë, është një shuplakë, që të sjell në vete, më shumë se ilaçet e mjekut psikiatër…
Mallkon me vete natën (që ende kacavirret nëpër qelizat e trurit tënd), e cila, jo vetëm nuk të dhuroi asnjë minutë qetësi, përkundrazi, ta rrëmbeu padrejtësisht atë, me të gjitha mënyrat misterioze të saj, duke u bërë tekanjoze e hakmarrëse, deri në dhimbje. Siç duket, herë pas here do të na thotë se edhe ajo ka kapriçiot e veta, se jo gjithmonë merr përsipër të t’ çojë në krahët e ëndrrave “alla-Aladin”; se na ka në dorë të na zgjojë frikshëm apo të na lerë syhapur, të përpëlitemi e të drithërohemi, të lotzojmë brenda vetes, për çfarë nuk kemi bërë dhe çfarë do të bëjmë… Pra troç: të t’ ngrejë nga shtrati, më të lodhur se në çastin magjik, kur e stërmunduar nga dita, shtrihesh gjerë e gjatë dhe mbyll sytë, dehur nga aroma e detergjentit zbutës i çarçafëve dhe me të drejtën e lirinë universale, për të mbajtur nën qepallë intimitetin tënd… .

3. Femra

Ajo - e vogla dhe e madhja. E dashura, gruaja, vajza, motra, nëna dhe gjyshja.
Ajo - HYJNORJA. Dalë nga brinja e një mashkulli me germën e parë të alfabetit, thuajse në të gjitha gjuhët e botës.
Ajo, engjëllorja dhe djallushja, e ndershmja dhe putana.
Femra. Dhimbja e vetes dhe e të tjerëve, apo dhimbja e vetes së huaj. Pengesa dhe urëkalimi, faltorja dhe e pastreha. Buza dhe këmba. Kuzhina dhe shtrati. Zjarri dhe akulli; shiu, breshëri. Rrezja e parë e diellit dhe plori i Hënës. Ajo, gjuha dhe shpirti, foshnja dhe moshë-fishkura. Ëndrra dhe zhgjëndrra, halli dhe malli.
Femra - Uria dhe stërngopja; kënga, vaji; fustan-bardha e rrobe-korbi… . Hija me gjurmë drite. Trilli dhe urtësia. Kalvari i ngjalljes dhe i ringjalljes.
Ajo – heshtja. Ajo – britma. Dashuria, urrejtja. Bekimi dhe mallkimi.
Liria në pranga, Ajo – FEMRA.

4. Shpirti…

I miri dhe i keqi si Ai. I përfoluri si askush. Eh, i shkreti, shpirt! Ç’heq nga ne e ç’heqim ne prej tij. E kemi dhe nuk e kemi me vete.
Shpesh herë, ti je diku dhe ai s’të është pranë. Me “a – “në bisedon ti, me “zh”– në Ai. Madje, në shtratin bashkëshortor, ku ti bën të gjitha përpjekjet e tua të hysh në magjinë e prekjes, në misterin mitik të aktit solemn, që rëndom, quhet “seks”, ai jo vetëm nuk është me ty, por as pranë teje. “Idioti”, pa pikë turpi, pa të marrë leje apo vizë, fluturon ku t’i dojë qejfi, me lirinë absolute të tij, që s’ka lindur, deri më sot, asnjeri, t’ia pengojë.
Shpirti. O Zot, faleminderit që na e krijove brenda vetes ! Ç ’do të bënim pa të? As do të qanim, as do të qeshnim “me gjithë shpirt”. Si do ta kuptonim njeri – tjetrin? Si do të njihnim e të përcaktonim karakterin, siç thonë sociologët dhe që ne thjesht themi “shpirtmirë”, “shpirtkeq”?
Edhe pse mund të jenë brenda një trupi, zemra dhe shpirti zihen jo rrallë. Përse do të thoni ju ? Njëmijë arsye ka, nga më të çuditshmet.
Për mendimin tim, zemra nuk ka faj. Ajo është konkrete, mor mik, ose si të them, një ekonomiste e shkëlqyer që të llogarit:- kaq rrahje të jap në minutë, kaq hapa do të bësh; kaq, sa them unë do të jetosh!
Eh, shejtanka, të jep mundësi edhe ta shohësh, si të duash ti: në allçi, grafi, e ku di unë. Pa mund ta vizatosh e ta qëndisësh…Edhe me celular mund të dërgosh mesazh një “zemër”… ( ç’hiprokrizi!)
Pra, siç thashë, zemra nuk faj. Në fund të fundit është me muskul e gjak, te flet me gjuhën e saj që quhet trokitje, rrahje, elektro-kardiogramë.
Por, “ndalu Beg se…” Si na paska faj shpirti, mor miku im? Ai që të bën të shohësh përtej mureve dhe kufijve të syve të tu? Ai që personazhin e një libri, filmi apo jete, ta sjell pranë, fare pranë, më pranë se ke ti veten tënde? Që të bën të ngashërehesh e të ngazëllehesh, të flasësh me vete ose të fluturosh.
Po si qenka fajtor shpirti, vetëm pse nuk ka sy e vetulla, buzë e veshë, madje as gjak (sa mirë!). Megjithatë i ka në forma të padukshme. Ai sheh, dëgjon, flet me shqisën e tij të veçantë që quhet: Ndjenjë. Universalja e të gjitha shqisave, më e pakapshmja dhe më e prekshmja. Njësh me shpirtin, i jep kuptim fizikut tonë – Njeri.
Hë pra, më thoni, si paska faj? Ty të le zemra në mes të rrugës, Ai, hop,është bërë fluturimi yt, përjetësia jote. Zemra të fut shtatë pash nën dhè. Ai – jo. I lig apo i mirë, engjëll a djall, të mban gjallë, o në qiell o nëpër terrin e tokës…
Nejse, nejse. Le të zihen zemër e shpirt që ne, edhe të jemi dhe të mos jemi.
Në fund të fundit, le t’i quajmë parti në pushtet dhe opozitë.
E them sinqerisht.

5. Dasma

Asaj tryeze, asgjë nuk i mungonte nga kuzhina vendase. Asnjë karrigeje nuk i mungonte i ftuari. Për çudinë e të gjithëve ju, dhe paradoksin e vendndodhjes sime, kisha edhe unë një vend për t’u ulur, pikërisht në tavolinën kryesore, ku pritej të vinte nusja me dhëndrin...
Dasmë. Një dasmë në Ishull. Një dasmë në Tokën e Zotit – për mua, në Dhè të huaj… As më pak as më shumë, isha argatia e familjes së nuses dhe (pa dëshirën time), duhej të isha aty…
Nuk më gëzonte asgjë. Gjithçka më dukej e zymtë, e paprekshme, e huaj…Degët e trungut tim ishin larg, shumë larg…
Muzika, tjetër gjë. Më fërgëllonte magjishëm si gjaku në damarë. Më bënte flurudhë nga njeri folklor te tjetri. Notat muzikore nuk njohin kufij shtetesh e individësh. Tingëllojnë njëlloj dhe secili i ndjen sipas mënyrës së tij…
Për ta ndjerë veten pak komode, apo si pjesëtare autentike të asaj pjesëze toke prej Tokës sonë, hyra në “lidhje” virtuale (edhe pse jo në kohë dhe përndijime) me Safoon, “Homerin e gjinisë femërore”, poeten e dashurisë; me Ricosin e shpirtit ngjadhnjimtar; me stoik-rezistencën dhe varr-kryqin, Kazanzaq, me marrë-bredhësin - kryefjalë Homer…dhe fare pak me veten time Boheme… .
Erdhi nusja. Në krah – dhëndëri. Me ta, Dashuria - fustan vello-bardha e kostum-zeza e kollarisur, që di vetëm të bashkojë të marrë e të mençur, që bën t’i përulet frika dhe vdekja…
M’u kujtua dasma ime: Pa fustan të bardhë. Pa muzikë. Pa lule. Pa…
M’u kujtua martesa e vajzës sime: Pa dasmë. Pa vello. Pa…
Më sillej rrotull pikëpyetja e djalit në prag-dasmë: Pa folezë. Pa para. Pa…
Më fshikte gëzhoja zisë. Gëzhoja e luftës pa luftë. Përtej donkishotizmit. Përtej hapësirës dhe kohës së 1997-ës…
Pra, ku e lashë?! …Ëhë, te dasma ishullore. Te dasma e Tokës sonë në dhè të huaj… Dasmorët, a thua se ishte dasma e tyre, harbonin harbimëthi. Hanin e pinin si në mall të botës. Kërcenin aq sa aroma e parfumeve, nga më të shtrenjtat për gra e burra, përzihej egërsisht me erën e djersës…Djersiteshin. Hanin të lagështuar. Mishrat e zier e të pjekur mbushnin pjatancat.
Vetëm sa i preknin me gishtërinj akrobatë (sidomos gratë), ose paksa i lëpinin me majën e gjuhës, sa për t’i shijuar. Pastaj i hidhnin shkujdesur mbi mbulesat-letër, o mbi pjata bosh…Shumë nga ata kujdeseshin t’i paketonin për qentë e tyre (enkas nuk i hanin)…
Ç’mund të bëja unë mysafirja emigrante? Unë, skllavja e lirisë sime…?
Asgjë nuk doja të prekja me dorë. Doja t’i paketoja të pastra. Të pastra, sa të gjithë vendasit e mi të uritur…
Mendoja “Platinë”(kështu quhet sheshi), ku bashkë-mërgimtarët e mi grumbulloheshin, për të pritur fatin e tyre, me shpresën se dikush vjen i kërkon për ndonjë punë-çfarëdo. Një dasmë e tillë do të ishte mjaft për urinë e tyre… Herë pas here më ftonin të vallëzoja. Nuk e fsheh që vdes për të kërcyer. Një herë, dy , tri…Pastaj më dehu gjaku i humbur i bashkëvuajtësve…Më dehu thirrja e urisë së tyre…
Në të njëmijtën e sekondës mendova pasojën që mund të më vinte nga një gulçimë e shkallës sipërore…
O zot, fshimi me dorën tënde, lotët e dhimbjes…
Më falni “Platia” e shpirtit tim!…

6. E “mbrapshta…”

Mos më thoni se nuk keni veshur, ndonjëherë, në jetën tuaj, ndonjë rrobe mbrapsh, qoftë kjo, bluzë, kanotjerë apo … Sigurisht që po. Ndryshe si do të kish dalë proverbi se kur vesh diçka mbrapsh, të ecën mbarë. I shkreti popull, ç’nuk sajon, për të pasur pak mbarësi në punët e veta . Ku nuk i shkon mendja. Madje, thotë populli, kur nisesh për të bërë një shkesi a mblesëri, që të t’ realizohet, është mirë të veshësh (më falni), mbathjet mbrapsht…E kështu, edhe e Mbrapshta e paska një të mirë…
Do të thoni ju, nga më vajti mendja tani te e Mbrapshta.
Pale, por t’i kushtoj dhe këtë shkrim, a thua se s’kam tjetër gjë për të rrëfyer. Në fakt, kështu është. Kaq shumë gjëra për të shkruar e thënë kam, sa nuk e di, a do të kem aq kohë e jetë t’ua rrëfej. Për tjetër gjë u ula të shkruaj dhe pa bërë ende “bismilah”, dëgjoj vajzën time të qeshë , sa edhe muret vibronin. Ndërkohë më lutej të shkoja në dhomën tjetër, ku ishte me binjakët e saj (vajzë-djalë), gati një vit e gjysmë. Shkova. Fillova të qesh si e marrë dhe unë. Të dy kishin veshur këpucët e prindërve të tyre, mbrapsht, dhe i tërhiqnin, duke u mbajtur me njeri-tjetrin. Në çast i thashë sime bije: Edhe ti kështu ke bërë, kur ke qenë si këta… Edhe unë… Më ka thënë gjyshja jote, që nuk lija këpucë të mysafirëve, pa i “provuar “ në këmbët e mija. Asnjëherë nuk i vishja mbarë…
Kjo “e Mbrapshta “, më ka ndjekur kaq shumë, sa …
Për shembull, më kujtohet…Isha nuse e re. Atë ditë ,nuk kisha pasur mundësi ta rregulloja krevatin, pasi më duhej të shkoja shumë herët në punë. Kur vij në shtëpi, e gjej të rregulluar. E falënderoj, time vjehërr. Ajo ma pret menjëherë: “Ç’më uron, moj bijë, jam qorruar fare. Nuk e pe? Mbulesa mbrapsht, jastëkët mbrapsht… Qesha. Vërtetë nuk i kisha parë me vëmendje. Punë e madhe, i them. Mamaja ime thotë gjithmonë se në raste të tilla, ka një ogur të mirë. Të ecën mbarë…
-Eh, ashtu është, ashtu, më rrofsh!…
Meqë ra fjala te mamaja… Kush e di sa herë, duke më ndjekur nga pas me nga një triko, për të ma hedhur krahëve, sidomos, kur ngrihesha nga gjumi (shumë e pakujdesshme kam qenë për shëndetin tim), ose me shapka apo me çorape, kush e di sa herë ka ndodhur të m’i vendosë mbrapsht. Kur i kam thënë, përgjigjen e ka pasur në majë të gjuhës:
- Pune madhe, të shkon mbarë, të ka nana të mbarë vetë ty…
Mirë ato, po unë, a e dini ju, sa herë i kam veshur rrobat e mia së prapthi? Sa të duash. Le pastaj, se ç’kam një jelek, punuar me grep, që nuk e kuptoj se nga është e mbara dhe e mbrapta, ashtu siç nuk kuptoj , ndonjëherë, fjalët me ironi që dikush mundohet të m’i thotë për të më ngacmuar. (Ndoshta kjo, jo se nuk mund t’i kuptoj, sesa për të shmangur ligësinë me heshtje…) Këtë jelek, që thoni ju, më shumë mbrapsht e vesh sesa mbarë. Sa herë qesh ime bijë me mua. Edhe unë, si nëna ime, në majë të gjuhës përgjigjen, saqë, ajo më ndërpret: - E di, e di, të shkon mbarë…. Një ditë, prapë unë, mbrapsh jelekun. Asaj, seç i vajti mendja dhe më thotë me humor, që kish brenda një sarkazëm të trishtueshme: (ishin ditët e nxehta të zgjedhjeve…) - A t’u themi qeveritarëve tanë t’i veshin mbrapsht kostumet, mbase ecin mbarë punët e vendit… Vërtetë, si nuk më kishte shkuar në mendje. Po ku të le populli… . Ai i ka shumë të sakta proverbat dhe t’i sqaron me detaje. M’u kujtua se, kur doja të merrja një vizë për të dalë jashtë shtetit, vesha enkas kanatjeren mbrapsh…Nuk e mora. Edhe pse u luta se kisha gjashtë vjet pa e parë vajzën time në kontinentin tjetër…
Kur u ktheva në shtëpi, nëna ime e hëngri furtunën e para. –…Pale, i thashë, vesha dhe kanatjeren mbrapsh, edhe…Të gjitha të brendshmet…Ajo, përsëri u mundua të më qetësojë. Nuk thotë populli, kur i vesh vetë. Vetëm atëherë, kur i vesh padashje, pa dije…Pastaj u inatosa me popullin...
Po kaq inat më vjen edhe tani, që edhe po të veshin qeveritarët, kostumet mbrapsht, asgjë nuk do të ndryshojë… Po sikur te harrojnë dhe te veshin diçka mbrapsht pa dije? Megjithëse, nuk ma merr mendja, janë shumë të kujdesshëm në paraqitjen e jashtme…
U pa kjo punë. Mbrapsh që mbrapsh do të shkojnë punët tona atje lart. Eh, Kombi im jetim!

ISHULLI I (TE PA) FATIT
-tregim i jetuar

Herë më dukej si sy i stërmadh që sheh gjithë botën dhe kripet nga loti i saj, herë-herë si varka e Noes, mbushur me emigrantë, mbledhur nga shumë shtete e kontinente… As sy as varkë nuk është, veçse një ishull magjik, që, për fat të mirë apo të keq, është pika e fatit ose e të pafatit. Ishull, ku stinët mund t’i quash: para-verë, verë, mes-verë, pas- verë…Gjithnjë notohet në brigjet e tij. Çdoherë këndohet, dashurohet… Pemën e çuditshme me emrin Hurmë, për herë të parë, nga larg, shumë larg, e solli Odiseja… Edhe pse lindur në të njëjtin Glob dhe ngrohur nga i njëjti diell, me mijëra njerëz vijnë si turistë, që në orët e para të rrezeve të para të stinës së parë. Me mijëra të tjerë, dora-dhëmbas, pa ditur e padashur t’ia dinë për bukurinë e tij, i sjell dallga e fatit… Këtë ishull gjithë-stinëveruar, as në ëndërr, as në hartë nuk e kisha parë e njohur… Po ja, ndodhi ashtu, siç mund t’i ketë ndodhur shumëkujt…Zëri i çakejve mitologjikë, më kish dëbuar nga vatra ime dhe zëri i sirenave homerike më bëri të ndaloj atje…

* * *
Asnjëherë në jetën time nuk kisha shkundur ullinj. Vetëm i kisha parë e ngrënë. Në fëmijëri i haja si qershi, falë vendlindjes që rrethohej me kurora ullishtash.( Sa qejf i kisha!)…
Kur u martova, ime vjehrë, më mësoi se haheshin 1 me 4, domethënë, 1 ulli me katër kafshata bukë…. Më pas, i blija rrallë dhe i nxirrja, kur papritur, më vinin njerëz nga larg’ për hallin e tyre…. Dhe ja, erdhi dita të rishohë ullishta të pafundme, me drurë të vegjël e të mëdhenj, të rinj e të moçëm, me kokrra jeshile, vishnje, të zeza e forma nga më të ndryshmet që përdoreshin për vaj, për t’u mbushur, stafidhe e ç’nuk tjetër…
Gjithë qejf u nisa për në punë. Ishte dita e parë, pas dy muajve që më kishin cikur këmbët në atë tokë të begatë. Dy muaj që natë e ditë lëpija cepave të buzëve, lotët e jetës sime. Por nuk e kam fjalën këtu(eh!). Tjetër gjë dua të tregoj. Mbaruam së shkunduri rreshtin e parë të një korafi (kështu quhen ullishtat atje). Ndërkohë që burrat dhe djemtë mblidhnin thasët për t’i çuar në zetor, unë kontrolloja edhe njëherë pemët. Edhe pse me syza +4 e gjysmë, edhe pse xhamat e tyre bëheshin thuajse të padukshme, ullinjtë i shihja për bukuri. Zgjat dorën e këput, zgjat duart e mblidh, mbush grushtet e hidh në qese plastmasi…Nuk e di ku e gjeja atë fuqi, të vrapoja nga njëra pemë te tjetra dhe metër pas metri, jashtë rrjetave apo palecave të shtruara, ku ndonjë kokërr ulliri kish fluturuar, më shumë se duhej, gjatë shkundjes, si për t’i shpëtuar fatit të mbylljes në thes dhe shtrydhjes nëpër gurët dhe metalet e fabrikës…Më shumë gëzohesha kur mbushja një qese, se një thes që peshonte mbi 50 kg. Ngazëllehesha. Nuk më ishin dukur aq të ndritshëm dhe aq të vërtetë, as kur i haja 1 kokërr me 4 kafshata …Ndoshta, ngaqë kripa ua kishte rrëmbyer tinëzisht e dalëngadalë shkëlqimin e cipës, ndoshta, ngaqë nuk isha lodhur për t’i pasur pranë gojës…; ndoshta, ngaqë nuk i shihja sendet deri në detajin e tyre frymor, në lidhje me njerëzit…
Mblidh e fut në qese, mbush qese e hidh në thes… Ishte çlodhja ime pas shkundjes me stekën - krehër nëpër krelat e ullinjta…Vetëm unë, ndoshta, mund ta ndjeja dhe ta kuptoja këtë lloj kënaqësie çmendurore. Askush nuk e dinte që shkruaja poezi dhe çfarë pune bëja në vendin tim…Dhe askush s’kish si ta kuptonte që për të mundur lodhjen, poezinë e kisha futur brenda çdo kokrre ulliri fluturak, njësoj sikur të isha unë ajo që fluturoja në drejtim të padukshëm e të çuditshëm…
Nuk më zgjati shumë gëzimi (Ç’gëzim i mjerë!) Papritur, më pa pronari, një plak i mençur dhe i urtë, që asnjë detaj i imët nuk i ndryshonte nga “Hedhësi i farës” së Onufrit. Mimi, më i moshuari djalë i Ishullit, më i besuari i të ikurve nga vendi i tyre - Ishull, nëpër kontinentet dhe shtetet e Botës, kryente shërbimet e korafëve të tyre.. Oh, sa mall kam për të! Të gjithë shqiptarët i mblidhte në “organikën’ e tij.. Të gjithë i fshihte kur fshinte fshesa e politikës. Pra, ky plak-djali, apo djalë-thinjuri, m’i pa grushtet plot me ullinj dhe përnjëherë më “urdhëroi”: - Hidhi! Hidhi Irini! (Kështu më thirri që ditën e parë. Në gjuhën e tij do të thotë Paqe.) Nuk po e kuptoja, ose, pse ta fsheh, e kuptova fare mirë).
- Do të hanë edhe zogjtë…!
Gjynah, i thashë, janë kaq shumë…Gati një thes nga çdo dy – tre pemë…Dhe ndërkohë po më hapeshim gishtërinjtë, që, për t’i mbajtur shtrënguar, kisha ushtruar aq forcë fizike, sa mund të kisha thërrmuar një copë shkëmbi.
- T’i mbledhim, është gjynah…!
Nuk bëra zë.
Vërtetë, mbi majat e pemëve, zogjtë çukitnin dhe cicëronin…
Në mbrëmje, në dhomëzën time me qira, ku valëzat e detit arrinin thuajse në shtratin tim, bashkë me familjen, vazhdonim të hanim - një kokërr me katër kafshata bukë…
Oh, uri e trashëguar!…

POEZI PER VENDLINDJEN

ILIRIANA SULKUQI

Poezi për vendlindjen time
Elbasan

Nën Galaktikën
ku sot frymohem,
ylli i parë më flet në shqip…

Mos është
vetë Afërdita,
a Yllësi e emrit tim?!

Metaforë dashurie

-Kushtim Atdhelindjes,
në emër të të gjithë atyre
që kanë ikur …-

“Bëhu e bukur!
E bukur të më vish!”
Mesazh pa frymë,

Urdhër me fjalë…

“Në orën fiks
të jesh aty,
ku belbëzuam
të parën vlagë!…”

“Mesazh i dashur,
nga ai çast,
kaluan vite
mbi dallgë e flakë…
Dhe u shëmtova,
s’di se si (!?)…

Ndoshta një natë,
kur s’kishte dritë…
Kërkova hua pak “Bukuri”,
Të “bukurat”
qeshën pas syrit tim…
Si të të vij,
kur s’mund të shoh?
Si do më marrësh,
kur s’ngrihem dot!?…”

………..

“Do të rrëmbej
mbi rê a nën dhè!
Mbi drithma nate,
SHPIRT do të derdh!”

……………

Mesazh i lashtë,
ëndërr në zgjim,
Shëmtuar nga Bota –
BUKURISHT - të vij!

Ku të fshihem…?

(Duke dëgjuar një lajm
nga vendi im : “S’ka vend në varreza…”-
…Dhe pashë një ëndërr-
kurrë kaq të trembur…:
Një karvan lotësh
M’rrëkenin mbi prehër…)

….
Ku të fshihem,
Ku të shkoj?
Zot, a s’është Toka një Tokë?

Ku ta preh trupin tim?
S’kam as varr, as shtëpi…
Po kam puthur gur e lis,
Kam ngrënë bar që fëmijë…
Po jam rrit nga dashuritë…
Po kam qarë pleq e të rinj…
U kam bjellë trëndafilë…
Po jam vrarë, jam përkëdhelur,
Jam rrëfyer si askund tjetër…
Po kam fjalë e gjysma fjale -
Ca në letra, ca nën kalldrrëme,
Ca më tunden vjeshtë më vjeshtë -
Ndër ullinj, ndër fruta zemre…

Ku të fshihem?…

Ku të shkoj?…
Një grusht dhè
Po qaj me lot!

Shtëpitë tona…

(kushtim miqve dhe kolegëve të mi në mërgim)

Shtëpia ime me qera
Ka vetëm kukulla me gjuhë të huaj…
…Edhe ca lule nderë e tharë
që loti ynë i përvuan…
Shtëpia ime me qera –
Këmbadoraz në dhè të huaj,
Pret paranë nga unë të marrë..-
Vdes veten…Si do ta paguaj?!…

Shtëpia ime, kudo qofsh,
Mbi Diell a nën Hënë,
Bëmu një vatër nënkrese, moj,
T’paguaj dhe pa ngrënë!

Shtëpizë, ëndërr që më ftohesh,
Jepmë zë, paç Hirin tënd!
Shetita pash më pash dhe Ferrin

Por prushin tënd s’ma dogji dot!

Më zuri nata në vendlindje…

Më zu nata në vendlindje
dhe trokita te një portë:
“Tak, tak, taak…,
jam Mama Dhia…
Më ka sjellë Poezia…
M’u betua se ka ftohtë
dhe m’u lut, me pikë të shpirtit
ta dërgoj ku ndjehet ngrohtë…”
-Kush, moj, kush, Dashuria-?!-
pyet zëri që e njihja…
-S’e mban mend si më ke thanë?
“Ndaj me ty Namazgjanë...
Dhe Shkumbinin, përngjatë Krastës…
Pa u zverdh Gjethja e Rrapit,
Të jap prikë Malin e Vashës…
Pa t’u tharë lot’i mallit –
Ta ringjall edhe “Jaranin”,
Ujë, për buzët që t’u thanë,
Ke në Çesmat e Kalasë…
Tak-tak –tak…
Tak-tak taaak…
Po s’më njohe,
T’plas në Prag!”

Kreshendo

1.

Në çapitjet e mia fëmijërore,
të parin vizatova yllin.
Në dimër-një lule dëbore…
Në përsiatje, Hënën, Diellin…
në metamorfozën vajzërore,

“Bëra zap” Rozafën legjendë…
ndaj ag putha Çehovin…
në mesditë-dashurinë prej gënjeshtre…

Në natën e parë nuse-vajzë,
rrëmbeva kurora lavdie,
me emra fëmijësh trashëgimtarë,
mbiemër- nga prejardhja ime…

2.
Në rrugëzën e fundit drejt ikjes,
kur brymë mbi lule do të bjerë…,
kur Hëna të kaçet ngrënë nga yjet,
kur natën dikush do ta çjerrë,
do të lutem!

Do të lutem për të fundit herë:
për lulet çelura gonxhe;
për Hënën të plotë a të ngrënë,
për natën që ëndrrat rrëfen,
për ditën me smog a me diell…
për foshnjat që qajnë në lindje…
për nënat që fishken nga dhimbjet…
për vajzat, që flirt bëjnë me vete,
për meshkujt që s’dinë ku venë,
për burrat që dehin burrërinë;
për djemtë që kërkojnë dashurinë…
për këngët që ngrinë nëpër djepe…
për botën që digjet nga ethet,
do të LUTEM!...

“Këshillat e nënës sime”

Këshilla e parë:
Nëse dikush…

Nëse dikush
si njerkë shterpë),
të shpon me gjilpëra
në membranën e shpirtit
dhe, nga vajzë nëne
bëhesh Kumuri,
mos vajto
mbi çatitë e botës,
të ndjellësh zi!

Këshilla e dytë:
9 trëndafila…

Kur të shohësh në ëndërr
një mik a mike
që dorën drejt teje zgjat…
Pa larë sytë,
bija ime,
nga lulet,
nëntë trëndafila
mbështilli me mall…

Më pas,
një nga një
e ditë për çdo ditë,
deri në ditën e nëntë ,
miqtë do t’i kesh pranë zemrës
miqtë do t’i kesh përballë…

Këshilla e tretë:
Mos e shiko peshoren…

Kur të blesh diçka me masë,
mos e shih peshoren me sy!…
Kujtdo që gram-ët t’i “han”,
bollëk ju bëftë në shpirt!

Këshilla e katërt:
Edhe Dielli hije le…

a. …edhe Dielli hije le…
b. Mos vrapo kur fryn erë…
c. Fshihe lotin nën qepallë…
d. Duaje mikun sa është gjallë…

Këshilla e pestë:
Tri fjalë – një magji…

Tri fjalë,
thënë njëra pas tjetrës,
ose me të shkruar,
ose vesh më vesh,
janë magji e zezë, bija ime,
të vrasin
pa të thënë: mirë-mëngjes…

Tri fjalë,
si tri rrufè,
njëra pas tjetrës
dhe pemën e moçme
e bëjnë èshkë.

…megjithatë, megjithatë,
me urrejtjen,
asnjëherë mike mos u bëj.

Brooklyn, fundprill, 2007

Letër nënës me internet…(!)

ilirianasulkuqi@yahoo.com
24 maj 2007

(Duke rilexuar poezinë: “Letër Nënës”, të Eseninit, shqipëruar nga J. Bllaci)

E dashur nëna ime,
E dhembshura pa fjalë,
ëndërr përtej ëndrrës,
mall më shumë se mall.

Nënë, e shtrenjta ime,
Kërrusur pas një shalli,
tjerrur e përtjerrur
si dhuratë prej malli…

Mos ma merr me vete
shallin e lotuar…
të vij vetë moj zemër,
mbi ujëra notuar…

Mos ma merr me vete
shallin kripë-grisur,
bëhem Beb’-legjende
që rilind papritur…

Veç nga mitra jote,
Nëna ime-nënë,
do më ishte fat,
t’lindja dhe një herë.

Nënë, e urta nënë,
emër si një Zot,
mbi qerpikun tënd
qahet Koha Jonë.

Lot ilirianë…

Më bëhet loti drithërimë,
Nga gjuha ime –në shqipërim…
Herë pikon buzë Shkumbinit,
herë më shkruhet tej durimit…
Herë te maja e Tomorrit,
Pak më afër-mes Devollit…

Loti im më ka ca teka:
Rrjedh aty ku i pëlqeka!

Histori Dashurie

-nga stërgjyshja tek unë-

Dy fëmijë linda
nga pakditët – grua…
Nëna ime – dashurisht
më lindi mua…
me gjyshe lindi time më
nga dashuria…
Stërgjyshja u lind e dashuruar…
Dikur…

Dikur, ende pa njohur shkronjen “A”,
Kukulla që lozja, ishte e imja...
E imja, macja që më rrinte pranë
Dhe zjarri bubulak te vatra…

Të mijat – lodrat në kopësht.
Përparësja e bardhë - me emrin tim.
E imja, teta edukatorja…,
Rrugëza që më çonte në shtëpi…

Dhe shtëpia e bardhë – e imja…
Me hurma, portokalla, limona…
Të mijtë - mami dhe babi,
Të mijat ç’ka prekja e shihja…

Mandej, i gjithë Elbasani-
Namazgja, ullishta, vreshta;
Shkumbin, Zaranikë e Kala,
Trashëgim nga dhjetëra stërgjyshera…

Mandej Tirana, Korça…
Të miat u bënë, të miat…;
Dete, lumenj, qiell-tokë,
Sa ka kufij Shqipëria…

……………………

Kur isha e vogël, e vogël…,
Vërtetë ish’ e imja gjithëçka…
Tani, në larg-ikje, kuptoj
Se s’ështe veç e imja çdo gjë…

Përshembëll, qyteti i lindjes,
S’më paska veç mua bijë…
Nga dita ne ditë Tiranës…
Dhe ajrin s’ia lenë të lirë…
Vendin, gjithë bota ma paska
Sa zor, për mua të ketë pjesë…
Fëmijët e shpirtit t’i marrka
As kohë, për t’i puthur s’të le…

…………………

Kur isha e vogël –
… e imja…,…të miat…
Tani, as vetja –
e imja s’ështe më…

Triptikë poetike

-babait, në përvjetorin e përjetësisë,
i cili më mësoi se miqësia jeton më gjatë se dashuria.-

1. Oda-oda, 12-të oda…
(gjëegjëzë)

Sa portokalle më paske,
Moj pemë e tim ati,
Ku pikon malli
Si vesë mëngjesi…!
2. Trëndafilat

Dymbëdhjetë stinë,
më paskan trëndafilat,
mbjellë nga kopshtari i breznive…

Mbi mermerin e peshtaftë,
buqetë pas buqete
ia vendos,
për ringjallje…

3. Eh, sa vite!

Eh, sa vite , paskan shkuar!
Nga sapo – nënë,
jam bërë gjyshe..
Mos vdiqe dje
dhe sot u linde?(!)
Apo nga malli ,
prapë më rilinde?...

Kam lënë…

Kam lënë një pemë të pa mbjellë,
te ulliri, aty, pranë babait…

Kam frikë, a do të ketë aq vend,
sa rrënjët t’i shtrijë gjerë e gjatë?!…

Kam lënë një varg të pa mbjellë,
atje, te rrënja e Fjalës…

Trembem, mos vallë s’më zë
e më shemb kështjellën e MËMËS…

Trokit e zgjo…

Kur jemi larg kufijve të Atdheut themi:
jam shqiptar. Kur jemi brenda kufijve
themi emrin e qytetit, ku kemi lindur.
Dhe kur jemi në vendlindje,
trokasim së pari në pragun e shtëpisë sonë…

Trokit e zgjo,
trokit e zgjo!
Përpara portëzës së nënës…
A ka njeri që më dëgjon,
a ka njeri t’ma ngrohë zemrën?

Trokit e zgjo,
trokit e zgjo!
Ulur te pragu, si pranë Zotit…
një heshtje malli më drithëron,
më përvëlon një zjarr prej loti…

I mora rrugët e mërgimit
me pesë plagë nga bisturia…
m’u bënë njëmijë kur u ktheva
sa s’kish as Gjergj Elez Alia…

...

Vendlindja ime,
jepmë pak ujë
të laj sytë e lot-zuar…
Një grusht dritë nga çdo shtëpi,
të ndriçoj varret e harruar!...

Trokit e zgjo,
trokit e zgjo!
(Sikur ta bëje dot!),
të hapen gjithë portat e shtëpive,
të mblidhen bijtë tok!

Vendlindja ime,
o mall me plagë,
ç’ma hijeshove vajzërinë,
më bëre nuse…më bëre nënë
dhe shpirtit tim i dhe magjinë.

Portë-madhe-hapur,
o alfabet i jetës sime,
ç’m’i mbush plot sytë e zbrazur!...

Vendlindja ime…
Elbasan, 14 mars, 2000

Elegji për qytetin e lindjes

Ç’m’u bëre ti qyteti im,
ti i kalldrëmti, gur më gur?!
Të kam ninullë e përmallim,
qortim të kam, porsi dikur…

Myzyr e ofshe, njësh të tretur,
në violinë me dhembshuri...
Shaminë e Nepit tonë të vdekur
qëndisja unë me dashuri…

Ç’m’i bëre dyert e një fisi
pa fè kristiano-myslimane?!...
Ne jemi rrënjët e një lisi
nuk jemi tym në një mejhane...

Ç’m’i bëre djemtë me vatra nënash,
ata që dogjën dashurinë?
Ku ri-mërgon kjo klithmë gjëmash,
në ç’pikë të globit zien rakinë?!

Pa dil në shesh të Bezistanit,
aty ku ora kohën mat,
më jep të pi ballë-kazani
ose plumb-omë që me natë...

“Stilistja” e këmbëve të mia…

Nëna ime,
stilistja 16-vjeçare,
diplomuar si e parë në Milano,
ua nxori “në shesh” milanezëve
hiret prej nëne…
si ndëshkim
prej “ferexhesë”-ë nga vinte…

Kur më lindi mua,
ma qëndisi jetën
me rroba kukullash,
me “shalë-ka” jashtë”
e rripa mbi gjysmën e trupit…

Nga viti në vit
ma ulte një gisht
palën e fundit…
Derisa sot,
m’u bënë pantallona
deri në grykë të shpirtit…

Fryn kjo erë e Krastës

Erë e Krastës,
erë, moj erë…

Ti, aromë e qytet-lindjes,
në ta mbyllsha gjoksin tim,
fshikma, fshihma vajzërinë…

Më përplasesh në fytyrë
e më kthen në nuse mali!...

Erë e marrë,
moj frymë njeriu,
moj, më ço edhe nga varri!...

* * *

Në Elbasan,
marsi:
lagur,
i zbehtë…

Një ballakume në mes,
sy Pranvere e mërguar…

Vendlindje,

unë dhe ti-
pijmë dashuri
te njera –tjetra.

Unë dhe ti,
Kaq larg nga e vërteta...

Isuf Myzyrit

Ti i këndove dashurisë

Kur dridhej gjethja

e Bezistanit...

Unë e vrava atë,

kur u fsheh

te cepi i Hënëzës...

Në litarin e Rrapit -

Dashuria ende

varur...

Shtëpitë tona…

(kushtim miqve dhe kolegëve të mi në mërgim)

Shtëpia ime me qera
Ka vetëm kukulla me gjuhë të huaj…
…Edhe ca lule nderë e tharë
që loti ynë i përvuan…

Shtëpia ime me qera –
Këmbadoraz në dhè të huaj,
Pret paranë nga unë të marrë..-
Vdes veten…Si do ta paguaj?!…

Shtëpia ime, kudo qofsh,
Mbi Diell a nën Hënë,
Bëmu një vatër nënkrese, moj,
T’paguaj dhe pa ngrënë!

Shtëpizë, ëndërr që më ftohesh,
Jepmë zë, paç Hirin tënd!
Shetita pash më pash dhe Ferrin
Por prushin tënd s’ma dogji dot!

Vetëm për një kthim…

Vetëm për një kthim do të jetoj,
për pak smog nga qyteti im…
për një nënë që ëndrrën belbëzon…
për një varr që prehet në vetmi…
për një lule që ka zënë të thahet.
për një zog që dimri po e ngrin…
për një gjuhëz lëçitur që foshnje.
për një lot tretur nën qerpik …

Vetëm për një kthim do të jetoj!…
vetëm për një muzg…
për një agim…

Nga njëri djep te tjetri…

Djep prej druri më përkundi

Me ni-na-na-Lis prej lisi

Eh, më vonë . . .Më tundi-shkundi,

tundje-shkundje krejt prej fisi . . .

Dhe në paça lënë mëkate
m’u rrëfefshi ju për mua!
Ju dashtë fati përmbi fate
supe-dhimbjet jua kam hua . . .

Dhe sërish në djep prej druri . . .
djep prej lisi, djep prej fisi,
Pa na-ni, pa tundje-shkundje
ma vini në gjumë gjumin . . .

Me sopranon TEUTA KOCO

ILIRIANA SULKUQI
Brooklyn NY -2006

MIDIS DY EPOKAVA – MIDIS DY KONTINENTEVE

“Princesha” e re shqiptare, Sopranoja Teuta KOÇO, mbesa e Tefta Tashko KOÇOs, kurorëzohet në Carnegie Hall- New York.Nëpër ëndrra…Shumë çifte, të paktën, në vendin tim, traditërisht, kanë ëndërruar që fëmija i parë i tyre të ishte djalë.Por, një kandidat për baba, edhe pse disi “i vonuar” në martesë, ëndërronte dhe lutej që fëmija i parë i tij, të ishte vajzë. Këtë e dinim të gjithë ne, të njohur e miq, që kuptonim përse-në e kësaj dëshire legjitime…Dhe ndodhi, ndoshta nga lutjet, të lindë Teuta. Dhe, ndoshta nga ëndrra dhe dëshira për të ringjallur një mit, lindi Teuta. Dhe ndodhi - nga ëndrra dhe dashuria , Teuta të ringjallë mitin…***Më parë se të flasim për “Princeshën “shqiptare le të themi dy fjalë për ”Carnegie Hall”. Jo për të bërë thjesht historikun e tij, por për të treguar se në cilën majë të Globit , u kurorëzua “princesha” jonë.Carnegie Hall është pjesë e ëndrrave dhe e realitetit më domethënës të artistëve më të njohur botërorë: autorë, muzikantë, këngëtarë, balerinë, shkencëtarë, politikanë …,që prej mëse dhjetë dekadave. Carnegie Hall është mishërimi i aspiratave të të gjithë atyre që janë përpjekur të ruajnë kulturën muzikore, për t’ua përcjellë brezave të ardhshëm..Si çdo gjë madhështore në botë edhe Carnegie Hall, ka historinë e tij, po aq interesante e madhështore.Historia e Carnegie Hall filloi në det, në pranverë të vitit 1887. Në një anije nga New Yorku në London, udhëtonin milioneri industrialist me të shoqen, të sapo martuar., për të bërë muajin e mjaltit në Skoci. Ishte 52-vjeçari Andrew Carnegie. E shoqja, 32-vjeçarja Louise Whitfield, soprano, e apasionuar çmendurisht pas muzikës.. Gjithashtu, krejt rastësisht udhëtonte edhe dirigjuesi 25-vjeçar Walter Damrosch që ishte njëkohësisht edhe drejtor muzikor i Shoqërisë Simfonike të New Yorkut dhe Shoqërisë Oratoria po të këtij qyteti të madh… Çifti i ri dhe dirigjenti, akoma më i ri, u miqësuan shpejt gjatë udhëtimit, miqësi që do të forcohej dhe do të kishte jetëgjatësi…Çifti e ftoi dirigjentin në Skoci dhe atje, në një vend që quhet Kilgraston, lindi idea për Carnegie Hall. Damrosch gjithmonë kishte ëndërruar për të patur një koncert – Hall të shkallës botërore. Në fund të verës së po atij viti, Andrew Carnegie pranon të ndihmojë Walter Damrosch që ta bëjë ëndrrën e tij realitet, për të ndërtuar një holl kolosal që do të ishte qendra kryesore në New York dhe më vonë në botë.Në pranverën e vitit 1891, Carnegie Hall, hapi siparin e lavdisë së tij, me një festival 5-ditor. Çaikovskit i takoi nderi i podiumit në një nga këto ditë. Paraqitja e tij, u hapi rrugën muzikantëve klasikë të ardhshëm, për të cilët Hall u kthye në një qendër të rëndësishme në Amerikë. Kështu, Carnegie Hall u bë urë kalimi midis vlerave të individëve apo grupeve dhe famës që mori çdokush që hipi në skenat e tij. Gustav Mehler, Liza Minnelli, Herbert von Karajan, Walter Damrosch, Dvorak, Arturo Toskanini, Enrico Caruzo, Luçiano Pavaroti, Plaçido Domingo, Maria Callas, Renata Tebaldi, Frenk Sinatra, Bob Dylan, Elton John, Tina Turner, The Rolling Stones, The Doors, Bitellsat…e dhjetra, dhjetra të tjerë, kanë bërë të dridhen muret nga duartokitjet, duke e bërë Carnegie Hall të magjishëm dhe duke marrë prej saj famë botërore.Ky kult arti u bë një falëtore demokratike që u hapi dyert të gjithëve, pa dallime kombesh e racash. Ai mirëpriti Marian Anderson, së cilës diku, ia mbyllën derën për shkak të racës së saj. Në podjumet dhe skenat e kësaj “shtëpie’’ të stërmadhe janë ngjitur oratorë për çeshtje të ndryshme ekonomike, politike, shoqërore e shkencore, si Margaret Langer, Winston Churchill, Jeanette Rankin, Jack London, Mark Twen…etj,Pikërisht këtu, më 1prill 1934, Albert Ajnshtajn, ka marrë çmimin e tij të madh.Sot, publiku i mbarë botës e di se, kur përmendet “Carnegie Hall”, nënkuptohet “Qendra më prestigjioze botërore e artit dhe e kulturës”Në rradhën e njerëzve të nderuar dhe me fat është edhe shqiptarja Teuta Koço, e cila me recitalin e saj në Carnnegie Hall, vuri firmën dhe i shtoi historikut të këtij Hall-I, histori dhe prestigj shqiptar.Si erdhi Teuta në Carngie Hall ?Sopranoja e re me traditë të herëshme muzikore, mbesa e Tefta Tashko Koços, vajza e dirigjentit të shquar Eno Koço dhe e violinistes- mësuese Rajmonda Koço. Nga fëmijëria e saj në Shqipëri , zëri i saj kapërcen shtete dhe oshëtin nëpër auditore e skena të Anglisë dhe Francës…Trajtë moderne e një tradite të kultivuar. E ardhmja e saj, paksa e vendosur që në lindje, fillon të marrë trajtë ekskluzive, kur ajo vendosi vetë për atë, edhe pse akoma nuk ishte në moshën e vendimeve.”… Ishte fati im që të këndoj, duke patur parasysh traditën muzikore në familjen time, por në të njëjtën kohë, ishte edhe zgjedhje e imja. Një kompleks ose bashkim gjërash, diçka e trashëguar dhe diçka e krijuar nga unë vetë…” – shprehet ajo kur e pyet kushdo.Pas një konkursi në Manchester, fiton çmimin e dytë, në Amerikë, ku të ardhurat e çmimit duhej t’i shpennzonte në një shtet jashtë Anglisë…Pas shumë diskutimeve dhe mendimeve të muzikanto-familiarëve, ajo vendosi të marrë pjesë në Konkursin Ndërkombëtar të Këngëtarëve Operistikë, në New York, ku doli në finale, duke marrë çmim të dytë. Pjesë e çmimit ishte një recital në Weill Recital Room, në Carnegie Hall. Recitalin e ndan me fituesen e çmimit të parë Helena Janzèn nga Suedia. Gjatë përgatitjes së recitalit në Amerikë, të gjithë e njohën si shqiptare dhe i gjithë publiciteti, në mediat e ndryshme është bërë për sopranon shqiptare Teuta Koço.Emocionet e përbashkëta të recitalitNë hyrje të Weill Recital Hall, grupe – grupe, apo çifte- çifte, njiheshin apo nuk njiheshin, afroheshin e përshëndesnin, sapo dëgjonin të flitej shqip. Shumica, ardhur gati një orë përpara, për të siguruar biletë, të tjerë – duke mbajtur frymën. Ditë e prem te, ditë pune dhe shumëkujt i është dashur të udhëtojë nga qytete të jera si Bronx, Brooklyn, New Jersey, Queens… Mos harrojmë se Carnegie Hall ndodhet në veri të Manhatenit, pranë parkut të madh kombëtar. Njohim e takojmë personalitete të njohura të kulturës shqiptare, itelektualë, por edhe të profesineve të ndryshme. Naum Priftin familiarisht, Xhulieta dhe Pëllumb Kulla, Dr.Anna Kohen, e cila, të nesërmen, do ta kishte mysafiren speciale në “shtëpinë” e saj që quhet ndryshe “Organizata e grave Shqiptare Amerikane” , Nadire Daja, Agathi dhe Ylli Luka, Drita Shkurti (Bishka ), gazetarja bukuroshe Liljana Qose…Për herë të parë, në këtë qendër të artit botëror, thyhet një rregull klasik. Kanë kaluar disa minuta nga ora 20.oo, megjithatatë dera vazhdon të jetë e hapur. Personeli, po kuptonte se kishte të bënte me një ngjarje të veçantë.E veçantë ishte, sigurisht. Për ne shqitarët, që gëzimet dhe lumturitë i kemi me pikatore, ky recital vërtetë ishte i veçantë.Nga njera anë, dëshira për të parë një artiste shqiptare. Nga ana tjetër, fakti që ishte mbesa e Tefta Tashko Koços, e bënte më legjitime “të veçantën”.Këto fakte shoqëroheshin edhe me pyetjet që secili bënte brenda vetes, apo me bisedat në telefon dhe mjedise takimi. Teuta Koço u bë fjala e ditës, gati për një muaj, kur mediat shqiptare, sidomos gazeta “Illyria”, bënë të ditur këtë ngjarje. Shqiptarët i ngacmoi kërshëria dhe shqetësimi njëherësh:”A do të ishte Teuta – një Tefta Tashko Koço?E pra , çasti për të hequr mjegullën e dyshimit erdhi.Tashmë dera u mbyll dhe në sallë nuk kish vend as për ndonjë që mund ta kishe me vete në mendje…Weill Recial Room - e thjeshtë dhe madhështore deri në solemnitet.Një piano priste pianistin, spektatorët – sopranon.Brenda pak sekondave më vijnë para syve të mendjes sekuenca nga filmi “Koncert në vitin ‘36”. Karrocë e përbaltur…Kohë e ngrirë… Njerëz të varfër e hyjnorë… Një piano herë mbi karro e herë mbi shpina shpirtrash …Dy bukuroshe, sopranoja Tefta Tashko Koço dhe pianistja Lola Gjoka …Koncert. Koncert në kohë të vështirë, në ditë të vështira .Pëpëlis sytë para një tjetër realiteti. Gjithçka përsëritet. Në kohë e vendndodhje të tjera.Tefta Tashko Koço - 17 vjeç, shkon me studime në Francë. Teuta Koço, studion në Francë. Madje fejohet me një francez.(ku ta dijmë që edhe Tefta ka lënë peng një dashuri prej Zotit-art?)1931. Tefta Tashko Koço , në Francë, fiton çmimin e dytë në konkursin ndërkombëtarë të këngëtarëve lirikë.( Nga 127 kanditatë fituan të drejtën e pranimit 17, nga këta emri i Teftës radhitet e para). Kthehet në Shqipëri, edhe pse ofertat për më tej, siguronin të ardhmen e një artisteje të rrallë e me përmasa botërore. Por Shteti i Ri Shqiptar i viteve ’30 kishte nevojë për ajkën e artistëve që kishin studiuar në Konservatorët më në zë të Europës, të cilët do të përfaqësonin djepin e kultivuar të inteligjencës shqipare.Teuta , duke marrë me vete “djepin”që e përkundi, i tregon botës “Majën e Hekurave”, mbi të cilën kapërcyen paraardhësit e saj, për të kapur një tjetër majë - atë të Artit. 13 vjeç shkon në Angli ku studioi në Chetham’s School of Music. Në kolegjin e muzikës Royal Northern fiton një bursë për të vazhduar më tej. Nga viti në vit repertori i saj pasurohet me role kryesore operistike, nga autorë të mëdhenj si Moxart, Verdi, Rosini etj….…Një çast heshtje, as fryma nuk dëgjohet. Janë sekonda, ku shqiptohet : “ Teuta Koço from Albania…”. Pastaj duartrokitje, të zgjatura, të forta. Përsëri heshtje. Edhe në fytyrën e Teutës ravijëzohet një emocion befasues. Siç tha pas koncertit, nuk e priste të shihte aq njerës, të kishte aq shqiptarë, pasi programi i saj ishte i përcaktuar nga konkursi… Disi i vështirë për t’u kuptuar.Recitali përmbante muzikë kontemporane, pjesë nga kompozitorë Anglezë: William Walton, Nicolas Small ,Thomas Ades. Edhe pak muzikë Amerikane nga Bernstein.Shfaqja arriti kulmin, kur ajo vetë prezantoi dy pjesë bashkëkohore të autorëve shqiptarë : “Lundërtarët e vjetër” të Vaso Toles dhe “Qielli i Dallëndysheve” të Aleksandër Peçit. Interpretim me drithmë e drithërima. Salla elektrizohet. Lëvizjet, gjestet e mimika e fytyrës së saj, si e një aktoreje me përvojë, bënë që edhe të huajt të kuptonin shqip, por edhe të gjithë ta preknin, ndjenin e shijonin programin e saj edhe pse me pjesë, deri diku, të panjohura për publikun. Salla në këmbë… Nderim për atë që të magjeps me zërin e saj. Nderim për atë që nderon gjuhën e saj. Nderim për artisten shqiptare që solli një pjesë Shqipërie në Carnegie Hall.Teuta. Ajo, vajza e Eno dhe Rajmonda Koços; ajo, mbesa e Tefta Tashko Koços, nuk bëri vetëm Teftën. Më shumë. Atë që quhet –Vazhdimësi…Buqeta me lule, thirrje të gëzueshme:”Bravooo…Të lumtë!” Një vajzë shqiptare, Honela Kumi, i hedh krahëve një shall të madh, të kuq, me dy shqiponja, me mbishkrimin - ALBANIA . Përlotje e duartrokitje pambarim. Teuta përulet në gjunjë, puth shqiponjën, puth me dorë publikun. Duke valëvitur atë pjesëz Flamuri, largohet dalëngadalë, me kokën pas, si për t’u zgjuar nga ëndrra…Shfaqja vazhdon . Tashmë, jo në skenë. Aty, në bar-kafe Hall, ku shqiptarët prisnin “Princeshën “ e tyre, për ta përqafuar , uruar e puthur, për ta prekun e ndjerë nga afër, si për t’i thënë vetes se çfarë panë e dëgjuan nuk ishte rrëfenjë.Teuta – Teftë apo Tefta – Teutë? Midis ëndrrës dhe realitetit, realitetit dhe ëndrrës apo midis dy ëndrrave sëbashku? Se ç’ka diçka që i ndan, se ç’ka një magji që i bashkon. Atëhere, le të rrijnë të dyja mbi majat e tyre, gjyshe e mbesë, me emëruesin e përbashkët: - Artiste Shqiptare…Shtrak- shtruk e shtruk e shtrak aparatet fotografikë, për të fiksuar një kujtim të bukur, aty në Qendrën Botërore të Artit, aty, nëCarnegie Hall, ku u firmos edhe pak histori nga kultura shqiptare…Në fund. Përsëri jashtë, përpara hyrjes kryesore, aty ku u grumbulluam për t’u futur në koncert, përqafimi e kurorëzimi i suksesit i takoi Dashurisë. Teuta dhe i fejuari i saj nga Franca, na dhanë mundësinë të fotografonim përqafimin e tyre dashuror.
Suksese Teuta dhe mirupafshim së shpejti në filmin “Flauti Magjik”!

Poetja e lotit, me moshë prej ëndrre

Libër i ri i poetes Iliriana Sulkuqi

Dy libra në një:
Libri i Parë:
Poezi nga autorja & Poezi-kushtim për poeten (238 fq.)
Libri i Dytë: Iliriana dhe poezia
(Nëpër faqet e shtypit dhe internetit: 55 autorë me: shkrime kritike, ese, letra, mesazhe... 144 fq.)
Çmimi: 1000 lekë / 10 €
Shtëpia Botuese “SNAJ”, në botim të parë me 500 kopje. Nëntor 2007

Nga salla e promovimit në studion e Radio Tiranës ... Dhe në ditën e fundit të Panairit të 10-të, në një nga mjediset e Qendrës Kombëtare të Kulturës në Tiranë, u organizua promovimi i librit “Poezi” të Iliriana Sulkuqit. Edhe pse në një kohë të “nxituar”, nga shtypshkronja tek promovimi, që e arriti, miku i poetëve, Abaz Veizi, u gjendën në sallë, njerëz me Emër të Përveçëm. Mund të thuhet se të gjithë ishin krijues dhe miq të Poetes Iliriana, miq të Fjalës, miq të penës e të jetës ushtarake...
1. Poeti i madh Dritëro Agolli, ishte i pranishëm me përshëndetjen e vet për poeten, edhe pse nuk mund të vinte pas një operacioni “të lehtë” në sy. Në pamumundësi e ftoi poeten në shtëpinë e vetë.
2. Artistja e Popullit: Margarita Xhepa, që ka qenë e pranishme në gjithë promovimet e librave të Ilirianës, nuk e harronte dot “zanatin” e Fjalës së Bukur, recitoi poezinë “Të vi sonte apo...”. Por tërhoqi vëmendjen e pjesëmarrësve edhe fjala e saj: “Kjo grua e vogël ka një zemër të madhe, ka një zë të bukur poetik. Poezia e saj udhëhiqet nga mendimi, nga emocioni dhe brenda shpirtit të saj ka ca llambushka me një dritë të bukur jeshile, një dritë-shprese, se ajo i do njerëzit, e do jetën”...
3. Artistja e Popullit, Tinka Kurti, aty në rradhën e parë, mediton dhe pëshpërit vargjet e Ilirianës që i janë bërë pjesë e kujtesës së pashuar: “....................”
4. Krisulla Prifti (Kaçi) shoqja më e ngushtë e Poetes (kush nuk donte ta kishte shoqe Krisullën-siç thotë Iliriana), me emocionet e viteve shfleton ato faqe-portreti të Ilirianës që, vetë autorja i fsheh në poezitë e saj: Iliriana është njeri i veçantë. E njoh qysh kur ishte vajzë, që bënte poezi shumë të bukura dhe bënte stërvitje shumë të bukura. Ilirianën e njoh edhe kur ishte nënë dhe rriti dy fëmijë të mrekullueshëm, pa iu ndarë poezisë... E njoh edhe tashti-gjyshe, aq të përkushtuar, që vetëm ajo ngjet me veten... Ilirianën e njoh edhe në momente shumë të vështira të jetës, kur i afrohej vdekja dhe ajo e mposhte. Shkonte në spital, operohej dhe sa delte nga spitali ishte po ajo grua e fortë, ajo grua nikoqire, që bënte dhjetë bakllavatë për gjithë natën, për gjithë fqinjët... dhe në mëngjes përsëri do shkruante poezitë e saj aq të bukura... Kjo është Iliriana që sot na solli librin e ri poetik.
5. Poetja, studiuesja dhe përkthyesja Klara Kodra, me atë zërin e dridhur elegant tha: “... Poezia e Ilirianës është e sinqertë dhe e mençur; të kënaq kur e lexon dhe ndjehesh e sigurtë kur e përkthen...”
6. Poeti, Sadik Bejko, pasi foli për lirizmin e poezisë të Ilirianës tha: “Lirika poetike ka portretin e natyrës dhe bukurinë e natyrës... ka portretin e kohës që jeton poetja dhe e kohës që do vijë... Poezia e Ilirianës lëviz befasishëm dhe gjendet aty ku s’e pret dhe ku e do lexuesi...”.
7. Poeti-gazetar, Apostol Duka, ndër të tjera tha: “Iliriana është poete e të papriturave...”
8. Poeti-gazetar, Hysni Milloshi: “Poezia e Ilirianës është e ndjeshme, nga më të ndjerat poete dhe ka ecur përpara, nga njëri libër tek tjetri... është poete e të papriturave, siç e tha dhe Apostoli...
9. Artistja e Merituar, Ema Qazimi, i jep pasion fjalës dhe zërit të saj: “Kanë ardhur të gjithë ata që e duan Ilirianën se ajo di t’i fitojë njerëzit dhe di t’i mbajë. Është një magnet Iliriana, ka energji shumë pozitive dhe di të mbajë ekuilibrin e t’i shpërndajë mirë energjitë... Jo të gjithë e kanë këtë aftësi e këtë shpirt të bukur... Një koncert të tërë dua t’i dhuroj Ilirianës! Me këngë zemre, me këngë shpirti”... (dhe këndon “Gjethen e dafinës e këputi”)
10. Poeti dhe gazetari Demir Gjergji tha: “Iliriana, në një tryezë të pasur aristokrate, nuk ha se do të jetë e uritur... Iliriana, nga një vend që e do shumë, ikën sepse do të ndjejë mall... Iliriana dashuron se do të vuaj... Iliriana edhe në buzë të vdekjes, nuk vdes se do të qeshë me të madhe..”. Dhe lexon poezinë “Këshillat e nënës sime”:
....Tri fjalë,
thënë njëra pas tjetrës,
ose me të shkruar,
ose vesh më vesh,
janë magji e zezë, bija ime,
të vrasin
pa të thënë: mirë-mëngjes…

Tri fjalë,
si tri rrufé,
njëra pas tjetrës
dhe pemën e moçme
e bëjnë éshkë.

…megjithatë, megjithatë,
me urrejtjen,
asnjëherë mike mos u bëj.
11. Poetja dhe gazetaria e re, Eva Lena nuk e ndau dot fjalën nga loti: “ Unë e kam një nënë që më ka lindur, por Ilrianën e kam Nënë Shpirtërore...jetoj me poezinë e saj, mësoj nga shpirti i saj...” dhe e përqafoi e lotuar...
12. Agim Pepa-poet, përkthyes: Foli për mendimin poetik të Iliriana Sulkuqit, për filozofinë dhe mesazhet që ato japin tek lexuesi...
13. Gazetari, Dilaver Baxhaku, foli për raportet poezi-jetë: “Kur lexon poezitë e Ilirianës njihesh me portretin e saj dhe portretin e kohës ku jetojmë...”.
14. Regjisori, Esat Teliti, solli kujtime nga filmi për Artisten e Popullit Tinka Kurti, ku fjala harmonizohej bukur me poezinë e Iliriana Sulkuqit... dhe këtu nuk ka nevoje të zgjedhësh, po recitoj njërën nga poezitë e librit...
15. Poetja Lida Rapo, kolegia e viteve ushtarake, solli mbresat e krijimtarisë qysh nga rrethi letrar i shkollës...
16. Ilir Mborja-Piktor e kritik, i ardhur nga Elbasani, duke përshëndetur tha: “E dija që do të kishe kaq miq... pa le sikur të mund të vinin gjithë miqtë e tu nga Elbasani, nuk do t’i nxinte kjo sallë kinemaje...”
17. Gëzim Llojdia-arkeolog-poet, i ardhur nga Vlora për të përshëndetur poeten. “Unë nuk e njoh Ilirianën, por njoh poezinë e saj, aq sa kam lexuar në internet. Dhe po lexove poezinë e Ilirianës nuk mund të thuash se je larg portretit të poetes...”.
18. Kastriot Hamzallari-ish studenti i Poetes: “Unë vi këtu me respektin e pedagoges, që nuk e ndaj dot nga poezia e saj....”
19. Agron Kruti-mjeshtër i fotografisë, që e ndoqi veprimtarinë e librit gjatë gjithë ditëve, veç fotografive nuk ndenji pa përshëndetur “Poeten ushtarake, që e kam fotografuar edhe në stërvitje dhe mes studentëve të saj”...
20. Operatori, Ilia Terpini (Artist i Merituar), që filmoi veprimtarinë, tha: “Kjo ditë i shtohet arkivës sime që kam për poeten Iliriana Sulkuqi”...
21. Maksim Zotaj-Poet, studiues-fotoreporter: Mori një herë autografin nga dora e Poetes pastaj përshëndeti me të veçantën e tij...
22. Buqeta me lule që i dhuroi Poetes, mikja e ardhur nga Zvicra, Miradije Maliqi, ishte për të patur zili edhe në dasmat e artistëve të Hollivudit: “Është, për Ty, nga gjithë miqtë tanë poetë që ndodhen në Zvicër...”. Vetëm këto fjalë e “përkthenin” atë buqetë!
Tek urimet për poeten u bashkuan edhe poetët e gazetarët: Petraq Risto, Feruze Bajo, Kujtim Boriçi, Ilia Dede, Vladimir Golemi (Jani), Agim Bajrami, Luan Jaupi, Skënder Jaçe etj... Kolegët e saj ushtarakë: Xhevair Baxhia, e deri te Katjusha e viteve të rinisë... Gazetaria-poete: Valdete Antoni, fjalën e la për ta thënë në Emisionin e Radio Tiranës: “Udhëtim për te vetja”, ku mbi një orë e gjysmë bisedoi me poeten që: “Vjen nga Përtej Oqeani me mallin për vendin dhe mallin për njerëzit. Këtë e thotë bukur poezia e saj... Iliriana dhe Poezia kanë të njëjtën moshë: “Moshë prej Ëndrre”.
Dhe Kryefjala është Nëna tek poezitë e Ilirianës. Nëna stiliste e shpirtit, stiliste e dashurisë, siç ishte dhe “stilistja” e bukurisë femërore...
Një jetë, me jetën dhe vendlindjen brenda, në një emision radioje, në një promovim libri, edhe në një libër me 400 faqe, edhe në 12 libra të autores... nuk mund të mblidhet, por me Poetët ndodh Çudia: “Të vdiskam m’u dashkan tri jetë...” thotë poetja. Mirë e ka, Tri Jetë = me një Vdekje. E, kush mund t’i masë jetët e poetit?! ***
Dhe Iliriana, recitoi, përshëndeti, përqafoi, falënderoi: “Vetëm dashuria që është një magji dhe miqësia që është një mrekulli, ju mblodhi ju sot pranë meje, si në një ëndërr... Sot ndjeva se miqësia i ka rrënjët aq të thella dhe është aq e vërtetë sa nuk të le të shkosh as në buzë të greminës, as në buzë të harrimit... Unë gjithmonë ju dëgjoj me dashuri, Këtu ishim të gjithë pa ngjyra partiake, të gjithë te “Sofra poetike”, ku poetët dinë të duan, të dashurojnë, të falin, të qajnë e të gëzojnë... ja kush janë miqtë e mi poetë, artistë, miq të njeriut e të letërsisë... “Ç’u shemb shëmtie e ngrehin poetët” thotë poeti i madh Azem Shkreli...
Dhe Iliriana u shkruan miqve të vetë poetë: “Psherëtimat e kohës,lotojnë mbi vargun tuaj...” Pastaj gjithë të pranishmit morën me autograf librin “Poezi” duke i uruar poetes shëndet e krijimtari të mbarë! Nga Bar-Restaurant “Manhaten” te“ Grand Kafe De Paris” dhe... nga Shkëmbi i Kavajës, në Elbasanin e lindjes dhe në Gjakovë e Tetovë... Sa u ndodh në Tiranë, Iliriana, mbeti mes shoqeve e shokëve... Telefoni kishte adresat: “Në “Manhaten”... “Te Kafe Parisi”... Aty u hëngrën dreka e u pinë kafe (cigaria nuk lejohej me ligj). Për miqtë e vet Iliriana shtroi dhe një drekë mirësie... Aty ishte Miradija e ardhur nga Zvicra, miqtë nga Durrësi, Dilaver Baxhaku, aktoret e shquara Margarita Xhepa dhe Tinka Kurti, çifti artist Vitore dhe Skënder Sallaku, djaloshi pasionant i librit, me një bibliotekë të pasur, Artur Jaupaj, që ishte dhe kamerier i “ dë Paris-it”, artisti i fotografisë Agron Kruti, nipi i poetit Ali Asllani, ing. Ardian Asllani; miqtë nga Kosova e Maqedonia, ku poetja ka qenë në çdo qytet, pranë gëzimeve e tragjedive, ku luftohej e mësohej, ku mbulohej vdekja e lindëte një fëmijë me emër shqiptar.
Të ftuar nga Miradija, te “Shkëmbi i Kavajës”, pallati pranë detit, na shoqëroi dhe “Moxarti” me verë franceze...
Në Elbasan, aty tek “Gjiri i nënës”, e para që e lexon Ilirianën, ishin dhe shoqet e shokët e saj: Milianov Kallupi. Astrit Bishqemi, Hyjni Ceka, Ilir Mborja (ardhur nga Athina), Mariana Hushi, Lida Laze, Kujtim Agalliu, Mihal Disha, Dhimo Tarusha, at Jovan Gica, Ferit Lamaj, Nexhip Bashllari, Xhemal Lufta(ish mesuesi I i vizatimit në tetëvjeçare që e ndjek në çdo promovim e veprimtari),Petrit Molla (pronari i nje kafeneje ku shpesh krijuesit e Elbasanit mblidhen si ne shtëpinë e tyre), aktori Ilir Borodani,...aktoria Qamuran(Lana) Çala...Ishin edhe të mërguarit poetë të pranishëm në biseda e trokitje gotash, si Nexhip Ejupi, shoku i klasës dhe i bankës nga klasa e parë fillore deri në maturë, që edhe pse larg, shumë larg, diku në Miçigan,... edhe Julia Gjika (Naçi), për të cilën Iliriana asnjëherë nuk harroi ta përmendë e të flasë për krijimtarinë e saj dhe të vajzës së saj Ani, apo për miket dhe miqtë e saj krijues në Amerikë, Francë, Itali, Kosovë si: Albana M. Lifschin, Mirela Bogdani, Merita Bajraktari McCormack, Elinda Marku, Aida Dismondy, Rajmonda Moisiu, Drenushe Zajmi, Medije Vraniqi, Landa Prifti Pëllumb Kulla, Kolec Traboini, Simbad Detari(Vasil Qesari), Faruk Myrtaj e Vaid Hyzoti, mikun e ngushtë të poetëve dhe shkrimtarëve-Dalip Greca, Llazar Vero (këtu ndalej gjatë e fliste për “Bijtë e Shqipes”)....
Ishte dhe Varri i Babait, Krasta (ngjet me poetët) që sillte erë e shi, .... ishte shpirti i poezisë së poetes Iliriana Sulkuqi. Kudo me miq, që dinë të japin mirësi dhe që poetja i merr me vete në lëvizjet e saj nga njëra anë e globit në tjetrën... Dhe, kudo, për çudi, harronte librin e saj të ri “Poezi”. Në çantën ngjyrë reje mbante Revistën “Pelegrin” 8 & 9... Kështu ndodh me njerëzit si Iliriana Sulkuqi!...
Më gjeni një titull

pa fjalën zjarr
pa fjalën akull,
pa fjalën vdekje,
pa uri pa étje…

pa zë të mekur…
pa pikën e lotit,
pa emrin e Zotit,

pa emrin tim
pa emrin tuaj…

pa ngjyra muzgu
pa plor prej hëne
pa diell të djegur
pa mllef, pa hakmarrje,
pa fjalë përralle
pa ëndrra prej nate
pa dallgë e stuhi
pa puthje prej vlage
pa valëza, pa breg
pa mbërritje, pa shteg…

Më gjeni një titull
pa emër shpendi
pa emër ylli
pa emër mali
pa emër ishulli
as oqeani…

pa rrahja zemre
pa ankthe malli…

pa vjeshtë të artë
pa dimër, pa ngricë
pa stinë të pjalmtë
pa verë t’lakuriqtë…
Më gjeni një titull
pa pentagram,
ku notat lozin
me shpirtrat tanë!

Shtator, 2007

POETJA E LOTIT

Nga Nase Jani

Poetja Iliriana e pasuron krijimtarinë e saj edhe me librin e ri “POEZI”. Janë dy libra në një: Libri i parë përmbledh poezi, kryesisht nga frymëzimet e përtej-oqeanit, kur Poetja i afrohet dhe i largohet dashurive, dhe Libri i Dytë “Iliriana dhe poezia” që plotëson portretin e autores me ese, shkrime kritike, letra elektronike nga miqtë e shokët e saj, etj. Sikur t’i mbledhësh të gjitha, mund të bëhen disa vëllime voluminozë, se Poetja nuk është “vetëm” dhe s’ka qenë askurrë e tillë. Vetë poezia e saj e ka bërë me miq, që dinë: të mendojnë bukur, të ndjejnë bukur e të shkruajnë bukur... Vetë poezia e saj i ka dhenë shumë lexues që, edhe pse nuk janë “profesionistë” në fushën e letrave, e njohin poezinë e Ilirianës pa e lexuar emrin e saj në krye të librit...
Duke “ecur” nga faqja në faqe, nga poezia në poezi, nga njëra fjalë tek tjetra, krijova një bindje emocionale se poezia e Iliriana Sulkuqit portretizon aq bukur “tërmetet” e shpirtit të Njeriut, sa ndjen sikur poezia nuk është vetëm poezi, por është edhe diçka e “paemër”, që njeriu, edhe pse nuk e njeh, e ka të domosdoshme...
Mendimi i zgjedhur i njerëzve të letrave, i njerëzve të kulturës e artit dhe dashamirëve të letërsisë, që nga Dritëro Agolli, Pëllumb Kulla, Anna Kohen, Peter Prifti, Anton Çefa, Tinka Kurti, Margarita Xhepa, Klara Kodra, Perikli Jorgoni, Lirim Deda, Julia Gjika (Naçi), Sokol Jakova, Kolec Traboini, Vasil Qesari, Lambert Savigneux, Kristo Tumanidhi, Milianov Kallupi, Farruk Myrtaj, Pirro Kuqi, Demir Gjergji, Nexhip Ejupi, Rozi Theohari, Eglantina Kume, Ema Qazimi, Thanas Tane, Dalip Greca, Odise Goro, Sotir Lashova, Rami Kamberi, Aleko Likaj, Alban Ruli, Agim Pepa, Vaid Hyzori, Miradije Maliqi, Merita Bajraktari-McCormack, Kozeta Zavalani, Medije Vraniqi, Albana Mëlyshi Lifshin, Gëzim Llojdia, Ilia Vasili, Klajd Kapinova, Honela Kumi, Elmira Mujo, Eleonora Gjoka, Aida Dismondy, Dhurata Agalliu, Dallëndyshe Kacabani, Aida Bode, Llazar Vero, Argentina Tanushi, Donika Timko, Arlinda Camaj, Raimonda Moisiu ... për Ilirianën-Poete dhe Ilirianën-Njeri, më kanë bërë që të ndjej paaftësinë time për të thënë diçka të re... Por, me përgjegjësinë e botuesit dhe detyrimin poetik ndaj shoqes sime ushtarake, do të gjej dhe unë “një stol bosh” për të zënë vend pranë “sofrës poetike” të autores... Për lotin që del nga shpirti i njeriut, nga dhimbja dhe gëzimi, kanë shkruar, qysh kur është shpikur poezia dhe do të shkruhet sa të ketë poetë dhe poezi: domethënë sa të ketë jetë njerëzore... Poezia lind nga dhimbja, siç dhe gëzimi, rrënjët tek dhimbja i ka. Të dish ta mbjellësh poezinë dhe ta rritësh, brenda vetes: këtu nis e vërteta krijuese. Dhe kur bëhet art me fjalën, që del nga shpirti, i je afruar suksesit. Poetja Iliriana, në të shumtat e poezive, merr portretin e poezive të saj. Ajo “fshihet” bukur brenda “lotit” sa nuk e sheh dot pa i lexuar e rilexuar poezitë... Se poezia është aq shpirtërore sa “lotin” e ka në çdo varg, në çdo strofë, në çdo poezi... “Poezitë e lotit”, nuk do të thotë të jenë qaramane, me “oh-e” e “ahe”. Loti është i bukur kur nuk duket, kur fshihet i tretur brenda fjalës poetike. Loti kërkon bukuri, fshehtësi, delikatesë, që të shndërrohet në poezi... Kërkon mendim se ndryshe del nga funksioni “lot-poeti” dhe “lot-shpirti”. Jeta e Poetes, me thellësi dhe maja, i ka dhenë më tepër favor që loti të jetë i tillë: poetik dhe shpirtëror... Diçka duhet t’i fshehësh ditës, çastit, vetes, që të shkruash poezi. Kush nuk di ta bëjë këtë fshehje (dhe kush nuk do ta bëjë), vargëzon jashtë poezisë. Është pak të them se poetja Iliriana Sulkuqi, gjithë situatat e jetës i kapërcen... dhe i kapërcen pa tjetër, me “poezinë e lotit”. Nuk kemi thënë asgjë për poeten po harruam këtë të vërtetë që është kryefjalë e jetës së saj.
Por si ndodh kjo?
Kot pyesim. Ky është sekreti i shpirtit të Ilirianës, si çdo poet që ka sekretet e poezisë së vet. Ne shohim dhe njohim “burimin”, nga del uji i kulluar... E pimë me etje pa ditur se nga kalojnë udhët e atij uji të kulluar... Orgjinën ia dimë ama, është ujë-bore, ujë-mali, është “pikë-loti”, ku ne vëmë pëllëmbën e dorës së majtë dhe pastaj buzët; ku zogjtë njomin krahët dhe luajnë lojën e zogjve; ku dhe zhapiku i gjelbër e nepërka, rrëshqasin drejt burimit dhe harrojnë orgjinën e tyre...
Kështu ndodh me burimet-poetikë...
Në gjithë “stinët e jetës” Iliriana i ka ushqyer burimet e lotit me rininë e vet, (sa pak rini!), me gëzimin(sa pak gëzim!), me dashuri, (sa shumë dashuri!), me dhimbje (pse kaq shumë dhimbje?!), me mëmësi (atë e ndjejnë jo vetëm dy fëmijët e saj), me nënësi (sa e përkushtuar gjyshe-Lili për mbesën dhe dy nipërit deri në këta vite-jete!)... Por çfarë moshe ka poetja? Kot pyesim! Asnjëherë s’e dimë dhe s’kemi për ta mësuar, se nuk njihet mosha e poetit. Poetët nuk janë të atij “fisi” me ata që e fshehin jetën se s’kanë bërë gjë me vitet e saj... Poetët nuk kanë moshë se “kanë lindur para Adamit, dhe vdesin në lotin e fluturës, dhe treten në botën e së padukurës...”, siç kam shkruar, dikur, në një poezi. Nuk e dinë as vetë se ç’moshë jetojnë. Jetojnë moshën kalendarike dhe moshën e shpirtit, ose moshën poetike. Poetët dalin nga mosha kalendarike dhe jetojnë moshën e shpirtit... Është e vërtetë kjo. Graviteti i poezisë i prish kalendarët.
Kështu ndodh!
Poeti Richard Eberhart, që jetoi 101 vjet (5 prill 1904-12 qershor 2005) ishte i ri kur vdiq. Qeshte, shkruante poezi, bënte shëtitje, bisedonte me miq, (dhe jo vetëm kaq)... se jetonte moshën e shpirtit, me të fshehtat dhe bukuritë e saj. Edhe Lasgush Poradeci, edhe Ali Asllani, ... luanin me moshën-poetike, duke e injoruar, deri në harrim, moshën e kalendarëve dhe të “kartave të kokës”, siç quhej dokumenti personal i njeriut shqiptar.
Kështu ndodh.
Ndodh që brenda një jave, mosha të lëvizë me dekada... Edhe brenda javës: të hënën je 30 vjeç, të martën 25, të shtunën 60... Dhe, në gjithë këtë lojë-moshe që luhet, çuditshëm, tek poeti, mosha e fëmijërisë është më e lakmueshmja.
Edhe pse autore e dymbëdhjetë librave, edhe pse nënë dhe gjyshe, poetja jonë, Iliriana, preferon këtë moshë, të paplakur kurrë... Edhe unë, siç e kanë uruar miqtë e saj, i uroj poetes që të jetojë sa më gjatë në moshën-poetike për të na dhenë më të bukurën e “lotit” të saj “Poezi”!... “Kur t’i mbaroj të gjitha këngët dhe të më shuhet frymëzimi,më rrahjet, s’dua t’ja ndjej zemrës, dhe po të jem, s’jam unë, ta dini!” Këta vargje nuk i kam shkruar vetëm për vete...

Athinë, nëntor 2007

ILIRIANA SULKUQI- Interviste

"...Një shportë sa Qielli - me Dashuri..."

-Intervistë me poeten Iliriana Sulkuqi

Aty nga fundi i viteve '70 , në një rreth miqësor, do të më jepej rasti për herë të parë, fizikisht , të takoj poeten dhe shkrimtaren Iliriana Sulkuqi. Ishte e veshur ushtarake e ndodhej mes nje grupi ushtarakësh me grada të larta si, Arif Hasko, Vehip Fejzulla,...por qe kjo vajzë simpatike e hijshme me uniformë,me flokët e gjata mbi supe, i kishte bërë " zap" gjeneralët, duke ju recituar vargjet e saj poetike që sapo kishte krijuar. Ekspresiviteti i vargut të saj poetik, plot dashuri , ndjenjë e mirësi, më bëri që gjatë gjithë jetës sime ta ndiqja,këtë talent të lindur vetëm për poezi, në gazetën "Zëri i Rinisë", Drita ", revista "Shqiptarja ..."...si dhe në organe të tjera letrare të shtypit shqiptar.
Por bota është e vogël ! Ja ku unë përsëri takohem me këtë urtësi e mençuri, madhështi për nga krijimmtaria e saj, këtu në USA.Ajo nuk ndalet! Vargu dhe pena e saj krijuese vërshon vrullshëm ,kudo, në listat virtuale, shtypin shqiptar në Diasporë , Shqipëri ,Kosovë e kudo në botë! Meraku i vetëm i poetes , shkrimtares , është :Dhuro sa më shumë dashuri, tek të gjithë njerëzit pa dallim feje,race apo ideje!
Meraku i saj janë fëmijët e lindur në tokën e huaj, për brezin e ardhshëm shqiptar në Diasporë ,USA, e kudo ku ka komunitet shqiptar në botë dhe mesazhi që transmeton kjo poete , shkrimtare , nënë , gjyshe: Mësojuni fëmijëve gjuhën e Mëmëdheut , gjuhën shqipe ,trashëgoni të ta,traditën, zakonet e vlerat më të mira kombëtare dhe IDENTITETIN tonë KOMBËTAR!
Duke lexuar intervistën e Lili -t (Sa më pëlqen ta thërras me këtë emër!), ju do të befasoheni , nga forca dhe e vërteta e fjalës së saj, nga " vrapimi" i saj për të krijuar, nga virtyti i mirësisë dhe i dashurisë (me plot bindje do ta quaja Binomi Poet-Njeri), që e karakterizon këtë perlë të letrave shqipe!

-Kam shumë kohë që kam dashur të realizoj një intervistë me ju. I jeni përgjigjur me heshtje. Përse ?
-Ke të drejtë Monda, kur thua se disi jam shmangur, por pa të keq. Intervista është portreti i dyfishtë, ose më saktë, një portret me dy personazhe. Prandaj, unë me "heshtjen" time kam patur dhe merakun, që të justifikoja "fjalën" time para jush dhe lexuesit. Duhet të flasësh kur diç ke për të thënë. Edhe kur pi një kafe me një shoqe apo shok duhet të shkëmbesh informacion, aq më tepër në një bashkëbisedim publik siç është intervista....
Pastaj, për të qenë e sinqertë, a do të të them të vërtetën e vërtetë që më dhemb në shpirt?
Të tilla intervista, me postime pyetjesh dhe me postime përgjigjesh, për mua janë hipokrizi. Vetëm se i bëjmë qejfin vetes dhe njera-tjetrës apo njeri - tjetrit. Por këto janë kushtet e sotme..
Tjetër, kujt i shërbejnë? I bëjmë për njeri -tjetrin? Kjo s'ka kuptim. I bëjmë për brezin pas nesh, d.m.th, për fëmijët tanë? Edhe kjo s'ka asnjë vlerë. Ku janë, ku i kemi? Ku kanë kohë ata të lexojnë "bëmat" tona... Ata, ende vrapojnë, sa nga një shtet në tjetrin, sa nga një "fshesë", në tjetrën. Sa nga një shkollë në tjetrën... Harrojnë edhe gjuhën e mëmës, harrojnë edhe ata që i kanë lindur... Mirë, ata që kanë prindërit, gjyshër apo gjyshe pranë, diçka mësojnë ... Po pastaj... çfarë do të lexojnë? Sa të rinj lexojnë gazetën shqiptare, këtu në Amerikë, sa të tjerë qoftë edhe në Shqipëri apo nëpër shtete të tjerë mërguar...? Ndoshta vetëm për ndonjë lajm mërgimi, punësimi, shkollimi, biznesi... dhe këtu mbaron gjuha. Fillon artikulimi i saj drejt mbijetesës, drejt së panjohurës, duke hedhur pas shpine të njohurat e trashëguara...
Ka edhe shumë arsye të tjera...
-Jeni një krijuese shumë prodhimtare, ç'mund të na thoni për botimet tuaja të fundit?
-Shkruaj. Pa shkruar nuk mund të rri. Por jo çdo gjë e shkruar ka vlerat e botimit. Këtu është "udhëkryqi" midis poetit dhe lexuesit. Krijimtaria është e poetit (shkrimtarit), sa nuk i janë venë kapakët librit dhe ISBN-ja e Shtëpisë Botuese. Pastaj bëhet pronë e lexuesit. Kështu ndodh edhe me ato krijime që hidhen për lexuesin në faqet e internetit. Pra, për botimet e mia le të flasë lexuesi im.
-Ju jeni një emër i dëgjuar. Ne ju lexojmë vazhdimisht, në shtypin shqiptar në Shqipëri e Diasporë, edhe pas ardhjes në SHBA. Çfarë ka sjellë në krijimtarinë tuaj ky ndryshim gjeografik?
-Njeriu në gjithë jetën ka vetëm një Atdhe, ose Mëmëdhe, që mua më duket më intime si fjalë. Njeriu mund të lëvizë në të gjithë kontinentet e rruzullit, mbase dhe në Hënë, por Atdheun nuk e tjetërson dot. Dhe kush thotë se "... m'u bë Atdhe i Dytë", mashtron veten dhe atë që e lexon apo e dëgjon. Kam lexuar një mikun tim-poet, i ikur dhe ai jashtë Shqipërisë. Kur e pyetën nga je? U përgjigj: Nga vendi më i bukur në botë!" Sikur Dantja të kishte shkruar vetëm për Parajsën, nuk do të ishte e pavdekshme "Komedia Hyjnore". Duhej dhe Ferri, që t'i jepte vlerë e kuptim. Dhe kjo ndjenjë e Mëmëdheut të mirë e të bukur nis nga Gjiri i Nënës, nga Vendlindja, porta, rrugicat e deri në bulevardet e qytetit, në malin e Krastës, në ujin e Shkumbinit, në... Pra, Atdheu është si Atomi në një Molekulë-jete. Edhe krijimtaria aty nis dhe... aty mbaron. Ardhja ime në SHBA, më ka pasuruar me ndjesitë pranë familjes, me aromën e dy nipërve dhe mbesës, aq të dashur e të domosdoshëm për mua... Pastaj dhe ngopjet e syrit me pamje të tjera. Të qenit këtu i ka dhenë vlera të tjera Dashurisë dhe Mallit, pa të cilat nuk punon dot "Shpirti i Poetit".
-Ju kaluat një periudhë të gjatë në Greqi, me çfarë mbresash vjen Iliriana që andej dhe diçka rreth aktivititetit e krijimtarisë suaj atje.
-Greqia për poetin është thesar. E lakmuar në të gjitha kohët. Greqia ka statujat e Perëndive dhe shtatoret e filozofëve të lashtësisë, ka diellin, detin, gjelbërimin, ka rreth 2000 ishuj. Më i madhi është Kreta, ku edhe unë kam jetuar. Por unë nuk vajta turiste për t'u frymëzuar si Gëtja, apo Gorki... Unë isha emigrante, që doja të jetoja duke mbijetuar. Dhe, në këtë mbijetim, frymëzimi ishte i pranishëm.
Sa bukur e kemi ne fjalën "Frymëzim"! Ka në rrënjë fjalën "Frymë", domethënë të zihet fryma. M'u zu edhe mua fryma në Kretë dhe shkruajta poezi e tregime, që nuk më pëlqejnë vetëm mua. Disa prej tyre, do t'ia rijap lexuesit edhe tek libri i ri që kam në proces botimi... Të jetosh në Kretën e Kanzanxaqit të madh, është fat, edhe kur je i pafat! Edhe pse punoja për bukën e gojës, një javë shkundje ullinjsh ia bëra hallall Kanzanxaqit. I vajta deri te varri, shumë larg nga vendqendrimi im, me një kurorë lulesh të freskëta, thuajse të gjitha ngjyrat e trëndafilave. Sa varr i thjeshtë. Vetëm një kryq dhe mbishkrimi, epitaf i lënë prej tij: "Sot dhe përgjithmonë...". Sikur të kisha mundësi, do të kisha mbledhur lule malesh e fushash e do ta kisha thurrur vetë kurorën... Do t'i shkonte më shumë këtij varri...
-Ndryshimi midis dy mërgimeve
-Emëruesi ka të njëjtin emër-mërgim.
Numëruesi ndryshon si nata me ditën. Nëse në Greqi, edhe pse punova familiarisht për shumë kohë, edhe pse kisha miqësi me familje greke (të cilat i ruaj edhe sot), prapë racizmi dhe "fshesa e hekurt" e politikës greke janë të pashembullta në kohën e sotme, aq më tepër nga një shtet që pretendon se është fillesa e Botës dhe vetë kultura ...
Ndërsa Amerika, tjetër gjë, edhe pse dua të iki një orë e më parë prej këndej... Ama, për këtë, nuk ma ka fajin Amerika, e cila më ka pajisur me të gjitha dokumentet legale dhe sigurimet sociale, që pas një jave të ardhjes këtu; që jam e lirë të lëviz ku të më çojë edhe ëndrra, që gati 120 kombe, të racave dhe të ngjyrave të ndryshme-punojnë së bashku dhe respektojnë njeri-tjetrin pa asnjë dallim...
- Poezia juaj është e arrirë dhe e vlerësuar nga kritikët . Çfarë mund t'ju ofroni krijuesve në përgjithësi nga përvoja juaj?
-Sot, dhe fjala "sot" mban gati dy dekada brenda, kritika e specializuar ka heshtur. Apo nuk qëndron më si "institucion". Është zëvendësuar nga "mendimi i shokëve". Kjo ka të mirën dhe të keqen e vetë. Mendimi shoqëror ka sinqeritetin dhe vërtetësinë brenda, por mund të ndodhë dhe e kundërta. Sot, brenda ditës, bëhesh poet, pa ditur se ç'është poezia. Ose dhe e kundërta, harrohesh po nuk "trokiti" kush në dyert e krijimtarisë tënde. Sa për përvojën? Nuk ka shkollë. Çdo krijues ka përvojën e vet, që ndryshon nga e tjetrit. Përvoja është si e ndjej unë jetën-botë, si e shoh unë botën-jetë,... si puna e numërave të syzave, dikush i ka 0, 75, dikush i ka, 2.5 dhe unë...(e kam treguar numrin në një poezi). Veç ka një të vërtetë të përbashkët: Të jemi të vërtetë në krijimtari. Poeti s'duhet të gënjejë kurrë... Poeti është si Profetët... (flas për ata që s'gënjejnë)...
- Keni qenë ushtarake në Shqipëri, kur filloi poezia të trokasë në shpirtin tuaj? Çfarë ndikimi ka patur në krijimtari jeta ushtarake?
-Kam qenë me fat që kam qenë ushtarake. Këto fjalë do të thoshja edhe po të kisha një profesion tjetër. Por të qenit ushtarake më ka dhënë një "Botë" tjetër që nuk e kanë pasur të tjerët. Privimet që më ka krijuar jeta ushtarake (për femrën janë më të mëdha) kanë bërë që unë sot jam Iliriana, siç jam! Si mund të isha nuk e di. Letërsia botërore ka shumë shembuj të poetëve ushtarakë, ku model është Lermontovi, por dhe unë kam pasur shokë e shoqe në ushtri që mund të quhemi "Familja e Poetëve me Uniformë" si:, Lirim Deda, Ibrahim Gani, Thanas (Nase) Jani Julia Naçi (Gjika), Lida Rrapo (Grazhdani), Merita Caci, Sotir Lashova, Nevruz Shehu, Kujtim Halili (i ndjeri), Bashkim Çepele, Hysni Milloshi, Thanas Tane, Apostol Duka, Roland Musta, Bashkim Kozeli, Fuat Çeliku, Fluturak Germenji, Mina Qirici, Afrim Himaj, Luan Malaj, Bardhyl Gosnishti, Kasem Saliasi, Riza Lahi, Kujtim Boriçi, Milianov Kallupi, Fation Pajo, Thanas Mustaqi, ....
-Ju keni një revistë për fëmijë të titulluar "Kësulkuqja". Ç'mund të na tregoni për të?
-"Kësulkuqja" ime ka një ndryshim. Erdhi me mua në SHBA, fle me mua në "ninulla fëmijësh", zgjohet me "vogëlushët" e gjyshe Ilirianës... Është "Kësulëkuqja", tashti "Pelegrine" nëpër botë...
Ndoshta do të "trokasë" edhe te "Bota e gruas shqiptare". Aty, ka shumë nëna dhe gjyshe. "Ajo" do t'i lutej që kur të shkruajnë për të rritur, mos harrojnë të shkruajnë e t'i "postojnë" vjershat, tregimet, përrallat për fëmijët. Apo jo, "teta" Drenusha? Edhe ju "tetat" dhe gjyshet e tjera...
- Reportazhet janë po aq të bukur si edhe poezia. Cila është gjinia juaj më e preferuar?
-Reportazhi është gjini e publicistikës, ku shprehesh lirshëm. Reportazhi ka ngjarjen, mendimin e mençur, personazhet, mjedisin ku veprohet... Pra, është një gjini që ngjason më tepër me tregimin. Poezia është "e shenjtë". Një krahasim: Në një vazo lulesh është vazoja, dheu, plehu, krimbat e dheut, pika e ujit, rrezja e diellit, rrënjët e lules, trupi i lules, gjethet e lules,... dhe çelja e lules, që është vetë lulja. Qoftë lule-thane, lule-pjeshke apo bajame, lule-ftoi apo manushaqe,... (nuk them për trëndafilin, se ai të josh dhe me gjembat) për mua, ajo është poezia. Dhe këtë dua më tepër!
- Kush janë rrënjët e origjinës së Ilirianës?
-Devolli dhe Elbasani, ose anasjelltas.
-Po citoj diçka, nxjerrë nga parathënia e vëllimit tuaj: "(F) Shihemi në sy":
"...Të udhëtosh në jetën e kësaj femre (një jetë që do ta lakmonin shumëkush prej shkrimtarëve për ta pasur subjekt të prozës së tyre, e kësaj shoqe-madheje, e kësaj gjyshe-fëmije, e kësaj ëndërr-zgjimi dhe bukuri-plage, e kësaj mall-pritjeje, është njësoj si të shkosh përtej, sikur të hysh brenda mrekullisë dhe të ndodhesh si hy mes hyjnive. Nga ai shtat i bukur vajze, para të cilit turpërohej edhe fustani me vellon e nusërisë, tashmë ka mbetur një trup që thua se tallet përditë e për çast me gravitetin dhe, kur ia do puna, mund të fluturojë si hareja më e natyrshme ose mund të peshojë sa gjithë tragjeditë e kësaj bote. Vazhdimisht në lëvizje… së bashku me sinqeritetin e fjalës së saj. Ku i merr energjitë?!…Me këtë pyetje të befasishme ti ke trokitur pikërisht në portën e përtejshmërisë, atje, tek mrekullia...". Pra, Ilirianë,cilat janë lëvizjet e tua më mbresëlënëse. A kanë ndikuar në krijimtarinë tënde? Diçka për udhëtimin tuaj nëTeksas, ku ju ishit ftuar para disa ditëve... Dhe vërtetë, ku i gjeni energjitë tuaja...?
-Që kur "mora këmbët" siç thonë, nuk ecja por vrapoja..(nuk lija dy gurë bashkë). Dalëngadalë fillova të "vrapoja" me këmbë, me mendje, me zemër... Më vonë, jeta ushtarake e bëri "profesion" vrapimin. Por nuk është kjo e gjitha, në të gjitha stinët e jetës njeriu gjen llojet e "vrapimit", duke bërë stafetë me veten dhe me fëmijët, me miqtë e shokët... Është "vrapim" i pashpallur, i padukur, por shumë i domosdoshëm. Jeta për njeriun është e duhet të jetë lëvizje. Për poetin lëvizja është më tepër se lëvizje. As dy vjet plot (1786-1788) nuk iu deshën gjeniut-Gëte, që të ikte nga Vajmari, drejt Italisë dhe shkruajti veprat aq të bukura "Elegji Romane" dhe "Epigramet Veneciane". Ndryshon mjedisi, ndryshon dhe njeriu. Unë nuk kam shkruar "Elegji" e "Epigrame", por disa poezi, mbresa, tregime etj. I kam shkruar pikërisht nga jetimet e përjetimet e lëvizjeve të mia. Poezia dhe proza ime nuk janë thjesht fantazi, por një realitet i prekshëm dhe i ndjeshëm, sigurisht, i ngritur në art, aq sa ka arritur pena ime ta bëjë.
Jam munduar që lëvizjet e mia, qoftë të detyruara apo spontane-të jenë deduktive, prej nga kanë dalë mesazhet që i kam dhënë nëpërmjet krijimeve...
Nëse, kur isha e vogël, nuk lija "dy gurë bashkë", tani, lëvizja ka tjetër kuptim. Sot dëshiroj dhe përpiqem që jo vetëm "dy gurë", por të gjithë "gurët" e çmuar, t'i bëj bashkë...
Po ndalem pak , tek udhëtimi, prej të cilit sapo jam kthyer - Teksas (Dallas), reportazhin për të cilin e kam titulluar. "Kësulkuqja në Botën e çudirave...".
Pa dashur të sjell detajet dhe përshtypjet e plota, doja të theksoja diçka specifike për këtë udhëtim, pasi kjo bisedë është kryesisht në kuadrin e forumit "Bota e Gruas Shqiptare". Pikërisht e veçanta qëndron tek personazhi kryesor i këtij reportazhi, e cila u bë shkak i realizimit të njërës prej ëndrrave të mia të para shumë viteve dhe që nuk e mendoja se do ta realizoja ndonjëherë, kaq befas dhe kaq mrekullisht.
Znj. Media Vraniqi dhe vajza e saj Vanesa, të cilat i takova në Nju Jork në Qershorin e kaluar, në promovimin e librit tonë të përbashkët "Nënës". Aty lindi idea dhe dëshira e një ftese udhëtimi, sidomos nga Vanesa, e cila më përkëdhelte me fjalën e dashur, siç më thërrasin binjakët e vajzës, gjyshe. Ky udhëtim, u realizua në shtator! Kur të lexoni reportazhin do e kuptoni pse flet "Kësulkuqja" për botën e çudirave, por këtu ka vend ajo, realja, bota e madhe e Prizrenases së Teksasit, e cila më ka mahnitur me forcën dhe energjinë, me pjekurinë dhe zemërgjerësinë, me ngrohtësinë motrore dhe bujarinë.
E tillë është Media e tillë dhe e bija dhe jo vetëm ajo, por edhe fëmijët e tjerë si yje, Vepra dhe Vendimi si dhe bashkëshorti i denjë i saj, z.Mustafë, patritot i mirënjohur në qarqet e gjera shqiptare.
Ja pra, e dashur, Mondë, çfarë mrekullie dhe pasurie shpirtërore të japin lëvizjet, sidomos, kur ato shkojnë në drejtim të dashurisë njerëzore... Edhe Õ¢se nuk ke fuqi, merr energji edhe për vite të tjera jete.
-Çasti më i vështirë...
-Nuk e di a do të kem të tjera, për t'i krahasuar me ato që kanë shkuar dhe që mundohem t'i harroj.
-Po më i lumtur?...
-Është në arkivën e shpirtit tim dhe nuk mund ta rrëfej. Kam frikë nga lumturitë..
-Cila është dashuria më e madhe për Ilirianën?...
-Vetë Dashuria, kur ajo është e tillë.
-Po urrejtja?
-Thuhet se po nuk di të urresh, nuk di as të dashurosh. Unë nuk jam plotësisht dakort me këtë përcaktim...
- A ka në jetën tënde ndonjë ngjarje që ia shihni apo ndjeni gjurmët ende?-
-Sigurisht që ka, ashtu si tek të gjithë. Mundohem të mos m'i shohë as gjysma tjetër e vetes. Megjithatë: -Dita e dasmës (pa dasmë); një piano e lënë gati në kulmin e karrierës sime dhe një kitarë e thyer, për të mos i rënë më kurrë..., thinjat, që si në legjendë, m'u shfaqën brenda 12 orëve; çasti, kur ndahesha me fëmijët në aeroportin e Rinasit, në drejtim të një klinike të huaj për kurim. Befas, veshi më zuri fjalët:"... gjynah, e shkreta, nuk e di që s'ka për t'u kthyer më..."
-Çfar të kënaq më shumë?
-Kur luaj me fëmijët; kur ma pëlqejnë atë që kam gatuar; kur shkruaj një poezi që ende më pëlqen, pas dhjetë herëve të lexuar; kur flas dhe marr mesazhe nga miq që më duan dhe më respektojnë. U jam borxh gjithë jetën, të gjithëve.
-Çfarë të shqetëson?
-Largësia me njerëzit, sidomos me krijuesit, sidomos me poetët, si me ata që janë në Shqipëri, në vendlindjen time, ashtu edhe ata që janë këtu, në Amerikë, apo nëpër shtete e kontinente të tjerë...
-Cilët autorë të ndjekin në muzë...
-Janë shumë jashtë dhe brenda vendit tim, shkrimtarë e poetë, të ikur dhe në jetë, por të përjetshëm... Për hir të respektit të veprës së tyre po përmend disa: Çehov, Cvajg, Remark, Simonov, Anna Ahmatova, Bërns, Alen Boskie, Pavlo Neruda (e veçoj), Pol Elyar, Agolli, Reshpja, ...
-Cilën ëndërr nuk keni realizuar
-Aty ku mbaron ëndrra mbaron dhe jeta. Pas ëndrrës vrapon njeriu dhe nuk e zë dot kurrë...
-Po atë që nuk doni ta kujtoni?
-Ëndrrën e vrarë, ëndrrën e mashtruar, ëndrrën e fjetur... Por edhe pse nuk do ato janë brenda trurit, brenda kujtesës së jetës dhe njeriu gdhihet me 'to, fle për t'u gdhirë përsëri... Njeriu ka vetëm kujtesë, nuk ka harresë...
-Po atë që nuk doni ta prekni?
-Dhimbjen. Dhimbjen as nuk e ftojmë, as nuk e përzejmë dot. Ajo vjen e paftuar është bashkëudhëtare e pashmangshme me jetën e secilit... Puna është mos i biem në gjunjë e të na mbysë loti. Nuk jam dakord me shprehjen: "Nga dhimbje të mëdha dalin vepra të mëdha". Mos paçim kurrë vepra të tilla dhe nuk ia uroj asnjë krijuesi të tilla vepra...
-"Sikur të isha djalë!" Këtë libër të Haki Stërmillit sikur ta afronim në vite dhe shkrimtari t'ju kishte Juve "personazhin" kryesor, do e pranonit?
-Kam një kujtim të bukur, si ushtarake. Marshoja me studentët mbi një javë, me ata marshimet e gjata. Një natë e kaluam te Kasollja, në Prodan, ku ka jetuar Haki Stërmilli dhe ka shkruar romanin "Sikur të isha djalë!" Na ndrinin urat e zjarrit. Aty një kolegu im më tha: "Iliriana sikur të ishe ti, personazh i romanit të Stërmillit, do të doje të ishe "djalë"? "Nuk do ta ndërroja, mbase jam më mirë kështu?!"-fola, pa u shpjeguar. Ndoshta do të isha e para, që në atë kasolle, të meditoja për romanin e H. Stërmillit, por ndjehesha e sigurtë në gjininë time. E doja veten, siç më kishte lindur nëna, e doja nënën dhe doja t'i ngjaja...
Pra, kam rënë në "mirëkuptim" me veten për të qenë "personazhi" femër, në të gjitha etapat e jetës. Dhe nuk do e ndërroja.. Kulmi, apo qendra e jetës së një femre është "të qenurit Nënë". Edhe pse kohët e kanë shtypur më tepër femrën, përsëri ajo ka qenë dhe është në rolin e vetë më të patjetërsueshëm. Le të flasin mençuria e popujve dhe gjenitë më mirë: "Nëna, ju e keni në dorë shpëtimin e botës!" thotë Tolstoi. (Le të bëj edhe unë, detyrën time për këtë!). " Zoti nuk mund të jetë gjithkund prandaj bëri nënat"... (le të jem edhe unë një krijesë për të bërë "punët e Zotit"). "Grua do të thotë udhëheqëse shpirtërore!" (le të jem dhe unë sadopak e tillë!)... "Një nënë fal kurdoherë, për këtë ka ardhur në botë"- thotë Aleksandër Dyma. (Le të bëj dhe unë aktin e faljes, për të qenë më të mirë e më të dashur njerëzit)."Për gruan dhe tokën le kokën" - thotë poeti ynë Dritëro Agolli, duke e shenjtëruar rolin e gruas... (Le të jem dhe unë një varg i asaj poezie)... "Për nënë dua të kisha një shqiptare"-shkruan anëtaria e Akademisë Franceze, shkrimtaria Marguerite Yorcenar. (Nuk ka koment kjo thënie!) Dhe le ta mbyll me një thënie të kandidates për presidente të SHBA-ve, Hillary Klinton: "Të drejtat e gruas janë të drejtat e njeriut!"... Ç'mund të them unë më shumë?! Ja pse nuk e ndërroj të qenit grua!
-Keni shumë miq këndej e andej kontinentit, të hershëm e të rinj, cili është sekreti i këtyre lidhjeve të qëndrueshme?
-Nuk ka asnjë "sekret". Është Dashuria, më universalja fjalë e bukur, pa motivin e së cilës nuk mund të bëjmë as edhe një hap, nuk mund të kapërdijmë as edhe një kafshatë bukë, apo një gllënkë ujë. Që të duash të tjerët apo të të duan-është më e thjeshta që mund të bëjmë, pa paguar as një cent. Ta duam njëri-tjetrin, me të mirat dhe me të metat (gabimet) njerëzore; të njohim, pranojmë dhe të respektojmë vlerat e njëri-tjetrit. T'i "fshijmë" lotin, pa e pyetur "pse qan" dhe, kur ka nevojë për dikë , ta kuptojmë pa na e thënë dhe në çast t'i ndodhemi pranë (edhe duke qenë larg), me një fjalë , me ...ç'mund të jetë më e duhur sipas mundësisë. Dhe, kjo ka rëndësi , asnjëherë të mos ia përmendësh (ka një shprehje populli, nga më të vyerat: "Kur e jep njëra dorë, nuk duhet ta dijë dora tjetër"); t'i kuptosh dhe të të besojnë se, kur ke kohë i merr (apo të marrin), në telefon edhe disa herë në ditë. Kur nuk mundesh ti apo ata (ato), nuk duhet të dyshohet tek dashuria, miqësia... Kur heshtja vonon, shqetësimi nuk është dyshim për dashurinë, por për gjendjen shëndetësore apo probleme të tjera...
Kur erdha këtu, në Amerikë (detyruar nga detyra prej gjysheje), qaja me vete në çdo sekondë të njëzetekatërorëshit. Telefoni rrinte non-stop në veshin tim (në orët, kur latantët-binjakë të vajzës, më shumë flinin se ishin zgjuar), në drejtim të të gjitha hapësirave që mbulonte shpirti im, nga shtëpiza e vendlindjes, deri nëpër shtete e kontinente ku ishte i fluturuar...
Sot, nuk kam mundësi ta mbaj telefonin në vesh. Ma rrëmbejnë vogëlushët e "rritur". Por, edhe pse nuk mund të jem në "linjë" me 'ta jetoj më shumë se kurrë pranë tyre. Mendoja se do t'i humbja miqtë e jetës sime. Ndoshta do të mendonin se më "rrëmbeu" Amerika... Gabova. Më njihnin më mirë ata mua se unë veten time. Çdo ditë dhe në çdo orë të saj, më marrin në telefon, më dërgojnë një mesazh, më postojnë libra të sapo dalë në librari, apo pa dalë ende në "treg". Pra, më japin motivin e shenjtë të të jetuarit, edhe pse në largësi humbëtire...
-A ka emra të përveçëm?
-Të gjithë kanë emrat e tyre të përveçëm. Janë shumë t'i përmend. Janë nga të gjitha fushat, poetë , shkrimtarë, gazetarë, këngëtarë, piktorë e aktorë, ushtarakë, mësues(mesuesit e mi dhe të fëmijëve që nga fillorja...), shoqet dhe shokët e mi, që nga klasa e parë fillore, të tjerë nga jeta në ushtri...,komshinj...; shumë e shumë të tjerë në Shkup, Tetovë, Strugë, Kumanovë, Kërçovë, Gostivar.., në Prishtinë, Gjakovë, Prizren, Vushtri, ...Ulqin... Secili (secila) ka emrin në kujtesën e zemrës sime...
-Ju kanë kushtuar poezi miq poetë, të cilët i kanë postuar në forume apo botuar nëpër organe të ndryshme të shtypit... Po citoj vargje nga disa prej tyre...

Kësulëkuqes

s'ka plakje për ty, mikja ime e fëmijërisë
mpleksur tërë jetën me ëndrra pyjesh
me panja e bredha e dhelpra që fshihen
e të ndjekin tinëzisht nëpër lirishtat e botës...
... (Kolec Traboini - Boston)

Urim, Ilirianës
Sot është e Diel, 9. 9. 2007.
E Diel ka qenë edhe para
gjysmë shekulli e ca...
E diel do të jetë edhe pas
gjysmë shekulli e ca...
Në gjithë Ditë Lindjet e Tua!...
Dhe Dielli do të ketë diell...
Dhe deti do te ketë dallgë...
Dhe mali do të ketë erë...
Dhe fëmijët do të dijnë të qeshin...
Dhe nënat do të kenë mall...
Dhe Njeriu do të ketë emër...
Si Poezia jote.

(Nase Jani.... Athinë)
Ilirianës, në vend të portretit
Një fluturz e bukur
Më çiku nën vetull.
Më qeshi si kukull
Dhe më foli heshtur…
…
Një dritëz universi
Nën vetull më çiku
Aizbergët m'i ndezi
Vullkanet m'i fiku
(Demir Gjergji -Tiranë)

Kthjellët…
-poetes I.Sulkuqi-

E tejdukshme krejt:
Me kocka të holla zogu…-
Lot borziloku.
(Qazim Shemaj -Tiranë)
Si të kam njohur dikur..
-poeteshës Iliriana Sulkuqi-

Si të kam njohur dikur...
Je dhe sot
Një princeshë e pagjumë
Që të bukurës,
Bukurisht i flet
Jo më kot.
(Fation Pajo - Çikago)
…Si e keni ndjerë veten kur i keni lexuar...?
-Si në ëndërr. Mrekullisht mirë. Pse, a nuk do të ndjehej çdokush kështu? Kjo më bën të besoj se do të jetoj për t'i larë këto borxhe ... Se nuk ka jetë tjetër. Këtu lahemi dhe lyhemi. Lyhemi dhe lahemi. Paguajmë ose na paguajnë. Askush nuk ikën nga kjo botë pa larë borxhet e bukur dhe të shëmtuar... Faleminderit, shpirtërisht, miqve të mi poetë për dhuratën kaq humane, siç është Kushtimi Poetik.
-Janë shprehur për ju "… Do të kërkoja që Sulkuqi dhe të tjerë poetë në mërgim të vendosen në antologjitë që botohen nga shteti dhe në librat e shkollës dhe të përmenden sidomos autorët që jetojnë në mërgim që kanë pasuri shpirtërore e vlera shumë më tepër se disa që jetojnë këtu dhe ende me miq zenë vend nëpër libra shkollore. A është e mundur që poezitë e këtyre të jenë edhe pikë referimi për ato dhjetëra universitete shqiptare ku studiohet për letërsinë shqipe?
-Shteti sillet indiferent ndaj njeriut. Si për shumë pjesë të jetës, që nuk i siguron dot normalitetin (drita, ujë, rrugë, spitale, paisje spitalore, shkolla, antingujimin, punësimin, etj. etj.) edhe për letërsinë dhe mbarëvajtjen e saj. Kush ta përzgjedhë të bukurën dhe letërsinë me vlerë? Më tepër harrohet, apo nuk njihet vlera dhe hyjnë nëpër antologji ata që duken, që "kapin nga xhaketa", apo lenë xhaketën me gjithë xhepa. Janë bërë disa Antologji nga botues, me "të përzgjedhurit" e tyre. Tekstet shkollorë, që nga gjimnazet e deri në universitete, mbajnë brenda më tepër "letërsi hatëri". Kjo është një e keqe e madhe, që s'dihet kur do të ndreqet në të mirë të përfaqësimit të letërsisë shqiptare dhe të pasurimit të kulturës shqiptare.
-Ç'mendime keni për femrën krijuese dhe intelektuale në Diasporë?
-Është gjë e mirë që Femra të ketë organizmat e veta të bashkimit, ku të dalin vlerat e femrës deri tek virtyti. Por nuk e konceptoj dot emërtimin "krijuese femra e meshkuj" Unë mund të bëj një libër duke i dhënë poezisë "gjininë" mashkullore. Siç mund të bëjë dhe një poet në gjininë tonë. Në Greqi është "Mali i Shenjtë" me manastire, kisha, priftërinj e murgjër. Venë vizitorë nga gjithë bota, por vetëm meshkujt. Thuhet se vetëm Shën Mëria ka shkelur në atë Mal. Pse? "Unë duke lexuar "Krishti u ngjall përsëri" të Kanzanxaqit, kam shkuar në atë Mal të Shenjtë. Për Shpirtërat s'ka doganë dhe policë-ndalimi... Shpirti poetik nuk njeh gjini.
-Ka shumë shoqata shkrimtarësh si në SHBA, apo në vende të tjerë të Europës, ku jetojnë krijues shqiptarë, si ju duken këto bashkime?
-Letërsia bëhet vetëm, është punë individuale, por ka nevojë edhe për "tavolina" shokësh e miqsh... Konti i letërsisë ruse Leon Tolstoi mblidhte shkrimtarët e kohës, që nga Turgenievi e deri tek Çehovi që ishte më i ri dhe lexonin tregimet, apo fragmente romanesh nga njëri-tjetri. "Ja kështu shkruhet tregimi!"- thoshte Turgenievi për novelat e Çehovit. E harronte gjeninë e vetë mjeshtri i letrave, se duhej harruar. Këtë rol duhet të luajnë edhe "tavolinat", shoqatat, apo Klubet e shkrimtarëve të ikur nga Shqipëria. Më pëlqen kjo fjala "Klub" si Klubi "Petëf " ( kam pasur fatin të marr pjesë në një mbrëmje poetike. Recitova "Atdhe"të Petëf-it, shqip dhe hungarisht, duke i rënë edhe pianos, me një pjesë nga Shophen. Kjo ka ndodhur më 1989, një natë para operacionit, në Budapest), apo ata të Parisit etj. Jam njohur me veprimtarinë e Klubit të Shkrimtarëve "Drita" në Athinë, që ka edhe një Revistë Letrare me emrin "Pelegrin", ku bashkon krijues të ikur nga Shqipëria, kudo qofshin ata. Bën Antologji e organizon konkurse me krijues edhe jashtë Greqisë... Vetë liria e të shkruarit i jep edhe liri gjeografike poetit apo shkrimtarit. Siç ka ky Klub anëtarë deri këtu në Amerikë edhe bashkimet e tjera të poetëve mund të kapërcejnë "kufijtë"... Pra, çdonjëri mund të bëjë zgjedhjen e vetë, ku ndjehet më mirë, larg fallciteteve letrare e mendjemadhësive vulgare... "Shokët (shoqet) i zgjedh, motrën e vëllanë nuk e zgjedh dot.", thotë mençuria popullore...
-Ju jeni anëtare e Forumit Bota e Gruas Shqiptare, forum të cilit ju i keni dhuruar shumë si me krijimtari ashtu edhe me komunikim që në ditën e anëtarësimit. Ç'mendim keni për këtë Forum dhe a keni ndonjë sugjerim për organizimin apo pasqyrimin e krijimtarisë në blogun revistë të tij?
-Faleminderit që çmoni kontributin tim modest në këtë forum special.Them modest se nuk kam dhënë shumë. Por ajo që ka më shumë rëndësi është fakti se pavarësisht nga kontributet individuale në këtë forum, si në krijimtari apo komunikime të ndryshme, diskutime dhe përshëndetje, kjo bashkësi e jona ka një të vërtetë të madhe. Një miqësi dhe një harmoni që na jep frymëzim dhe motivim, na qetëson dhe na jep forca. Një bashkësi intelektuale dhe krijuese. Një bashkësi nënash dhe motrash që gjejnë veten dhe ripërtërihen nga komunikimi dhe mbështetja shpirtërore. Një oaz qetësie dhe besimi reciprok. Ne që jemi të shpërndara nëpër skajet e globit gjejmë këtu njëra-tjetrën, ndajmë hallet e shqetësimet, mbështesim, frymëzojmë e frymëzohemi dhe krijojmë. Mësojmë për njëra-tjetrën, rritemi e piqemi shpirtërisht dhe artistikisht. Fakti i realizimit të librit "Nënës", përmes një grupimi të tillë specifik, flet më shumë se sa mund të flasë Kësulkuqja!
Por, megjithëse krijuesja e këtij forumi, të cilën e adhuroj, për organizimin, fantazinë kreative, për inteligjencën, shkathtësinë dhe dashamirësinë, Merita Bajraktari McCormack dhe ju moderatoret, Monda, Aida , meritoni fjalët më të mira e të sinqerta dhe përkedhelje mbas shpatullave, për punën e madhe që keni bërë e bëni, si me grupin, si me revistën letrare në internet, mendoj se ka vend për një sugjerim,meqe jam edhe pak "më e moshuar" në vite dhe krijimtari.Mendoj se duhet t'i hapet vend një rubrike për fëmijët shqiptarë në emigracion.
-Çfarë po shkruan Iliriana?
-Mendoj tregime e shkruaj poezi... Kështu ndodh me krijuesit. Dhe kur mendon dhe shkruan nga ato gjinitë e mëdha, si novela apo romani, poezia të shfaqet befas.
- Si një poeteshë me përvojë, ç'farë mesazhi kini për talentet e rinj, për inkurajimin e tyre në zhanrin e poezisë?
-Veç një gjë i them vetes që ta dëgjojnë dhe të rinjtë. Gjithë jetën e mendoj veten "Letrare e Re". Njeriu nuk është si e mendon veten, por si e mendojnë dhe e vlerësojnë të tjerët...
-Sa citova me lart, profesioni i juaj është ushtarake. Një pyetje paksa delikate: Si ju duken përpjekjet e politikës ndërkombëtare, asaj shqiptare e kosovare e në Diasporë për çështjen e Kosovës e në përgjithësi për çështjen kombëtare shqiptare?
-Të qenit ushtarake nuk ka ndonjë të veçantë për këtë pyetje, se ushtria tashti ka dalë nga "kornizat" për "Mbrojtjen e Atdheut". Atdheu sot (për ne) "mbrohet" më tepër nga politika ndërkombëtare dhe strukturat ndërkombëtare. Sa aktive janë ato sot s'kanë qenë kurrë në historinë e të qenit Shqipëri apo Komb Shqiptar. Edhe lëvizja e emigrantëve, nëpër shtetet e Europës dhe SHBA, kanë bërë që "Bota" të na e dijë emrin, pastaj të na kushtojë vëmendje më të madhe. Intelektualët shqiptarë nëpër botë dhe veças njerëzit e letrave, të artit e të kulturës, janë bërë "ndërgjegja" e kombit... Shoqatat, veprimtaritë, kanë shërbyer për njohjen dhe integrimin tonë aty ku na shpuri "fati". Sa për politikën dhe diplomacinë? Ajo është e kontrolluar, e udhëzuar, e rekomanduar dhe shpesh e vonuar... Kur hapet ndonjë "dritare" duhet shfrytëzuar. Po e humbe? E humbe. Kosova sot është "Emër i përvetshëm" në politikën botërore dhe në njohjen qytetare. Pastaj vjen dhe Shqipëria... I vaftë mbarë Kosovës, në Fitoren e Pavarsisë se i ka munguar në shekuj dhe e ka ushqyer me gjak "Pemën e lirisë"! I vaftë mbarë dhe Shqipërisë! Asgjë nuk mund të parashikohet. Se, më tepër ndodh e pamundura sesa e mundura. Kështu ndodh, duam apo s'duam ne...
-A do kthehet Iliriana ndonjë ditë në Atdhe!
-Unë s'jam e ikur nga Atdheu. Aty kam njerëz, kam shokë e shoqe, kam fëmijërinë, rininë, jetën... Kam nënën mbi të gjitha dhe varrin e babait... kam Atdheun, me një fjalë. "Atdheu fillon nga zemra", shkruante para disa vjetësh një poet tepelenas. I jap të drejtë Poetit. Dhe trupërisht vete në Atdhe, dua të vete dhe do të vete...
-Si një njeri i letrave shqipe, cili është mesazhi i juaj, për krijuesit në Diasporë, në veçanti për femrën krijuese, për ruajtjen e vlerave dhe identitetit kombëtar?
-Femra lind njeriun, por kur lind dhe poezinë apo bën letërsi, është dy herë krijuese... Dhe kur është jashtë vendlindjes, është krijuese më e dashur e më e dhembshur. Vlerat kombëtare ruhen duke krijuar dhe ruhen duke ruajtur simbolet e jetës e të kombit. Tre janë simbolet, sipas meje: Emri-Shqipëri, Flamuri-kuq e zi, Gjuha-shqipe. Ruajtja më e madhe dhe më me vlerë është gjuha shqipe. Të mos e harrojmë vetë, t'jua mësojmë fëmijëve, nipërve e mbesave. Ky është shërbimi më i madh që i bëjmë familjes, fisit, historisë së kombit...Ju faleminderit dhe Suksese ne krijimtarine Tuaj!

Intervistoi Raimonda Moisiu,
Panorama Friday, October 12, 2007
__________________________
Intervistë
e gazetares Arlinda Camaj me poeten Iliriana Sulkuqi

-Prej shumë vitesh bashkëjetoni me poezinë. Si mund ta cilësoni këtë bashkëjetesë?
Në qoftë se fjala bashkëjetesë në ditët e sotme merr kuptimin e një harku kohor, relativisht të kufizuar, do të thosha që bashkëjetesa ime me poezinë thyen konturet e një bashkë-jetese, duke u mishëruar në Një-jetesë. Në qoftë se do huazoja termin që ju përdorët, (bashkëjetesë) mund të them se është më e gjata bashkëjetesë midis dy personazheve, pa kohë e limit. Në këtë kontekst: Unë jam Ajo dhe Ajo është Unë.
-Kur keni shkruar për herë të parë dhe ç’shije ka pasur krijimi i parë tek ju?
Thonë se, kur isha në moshën e fëmijërisë së hershme edhe belbëzimet fëminore i kam shqipëruar nën petkun e ritmeve poetike. Vjershat që për mua ishin dialogu që bëja mes njerëzve të dashur, të cilët më rrethonin, i hidhnin në letër të tjerët për mua dhe kështu merrnin formën e një poezie fëminore. Pra, Poezia ime lindi pa mësuar ende të shkruaja. Nëse do rrëfej kohën kur kam shkruar për herë të parë, mjafton vetëm një detaj. Ishte Festa e Abetares. E lumturuar, që tashmë njihja të gjitha shkronjat e gjuhës sime, heq një fletë nga fletorja, që u bë më pas fleta e vargut tim të parë. Vargëzova një dëshirë për prindërit e mi. Isha në moshën kur më ndërroheshin dhëmbët e qumështit dhe mami e babi më thoshin se dhëmbin që binte gjatë ditës, duhej ta ruaja gjithë natën poshtë jastëkut dhe herët në mëngjes, pa zbardhur mirë dita, duhej ta hidhja lart, mbi tjegullat e çatisë, që zogjtë, të më sillnin, bashkë me dhëmbin e Ri, edhe plotësimin e një dëshire për të cilën isha lutur. E me këtë imazh të vërtetë, mora dhëmbin tim të mbështjellë me një shami të bardhë, të qëndisur nga nëna ime në vajzëri, për “pajë”-n e saj, futa brenda edhe letrën ku , sipas Abetares, duhej ta lexonte mami dhe babi dhe shkova tek Xhamia e qytetit, ndërtesa e së cilës ishte shumë afër shtëpisë sime, (në krah të Teatrit “Skampa”). Ngjitem deri në Minare dhe letrën ku kisha vargëzuar dëshirën fëminorë për prindërit e mi e le mbi ballkon, ku Hoxha Efendi bënte gjithmonë zgjimin e qytetit me lutje. U ula dhe, duke pritur përgjigjen e Dëshirës sime në lutje, më zuri gjumi. Fjeta pa e kuptuar se ku isha, deri të nesërmen, kur Hoxha Efendi, në ag të asaj dite, erdhi për të kënduar Syren e mëngjesit. Sapo më pa, më mori në krahë dhe duke lënë pa Syre qytetin, më çoi tek shtëpia, ku edhe bahçja me limonë e portokalle ishte mbushur me ankthin “zhdukjes” sime. Mjaftoi vetëm një shprehje e Hoxhë- Efendisë, për të ndaluar pyetjet e pafundme…
-Kjo është fëmija e Zotit… ishte e vetmja përgjigjia e tij për të gjitha pyetjet …
Unë asnjëherë nuk mora përgjigje për “Dëshirën” time. Ndoshta ajo mu kthye në Muzë, e cila ende është e freskët, e brishtë dhe naive sa ditën e Parë të Flijimit të poezisë sime të parë për prindërit, në Majën e Xhamisë.
-Elbasani ka lindur shumë poetë. Është ajri, apo mjedisi që ushqen poezinë?
Një herë e një kohë ishin të dyja bashkë. Elbasani, të paktën brenda kufijve gjeografikë të Shqipërisë ka qënë dhe është vendi ku thyhen kufijtë stinorë. E vetmja tokë, nën qiellin e së cilës gjallojnë fusha, male, lumenj, përrenj, kodra, liqene të gjitha të jetësuara me nga një legjendë. Flora e pasur pjalmi i së cilës vesh mrekullisht me aromë, shije e ngjyra jo vetëm tokën, por gjithçka që merr frymë mbi dhè. Në Elbasan rriten jo vetëm lule mesdhetare, si menekshe, zambak, eshebojë, deri tek karakaftja lulja “notradamus”, me jetën më të shkurtër dhe që në ato pak ditë, nga lindja në ikje me një të vetme pikël mes petalesh, parashikon ndryshimin e karaktereve njerëzore. Dikur kjo lule ishte e errët dhe shenja e bardhë e ‘orakullit’ në mes petalesh ishte e dukshme, tani ajo çdo vit vjen e çelet në ngjyrë. Por si duket, ecja ndër vite e ka zbardhur, ashtu siç vitet thinjin qënien njerëzore. Tashmë bota ka ndërruar mote dhe në vorbullën e këtij ndryshimi edhe lule Karakaftja e ka të vështirë për ta tejçuar të dukësh ndryshimin(studimet për këtë lule i ka dhënë Prof. Dhimitër Shuteriqi).. E para lule dhe që bekon jo vetëm Ditën e Verës, por edhe Ballokumet e Elbasanit. Ballakumja, ose “Syri i Pranverës”, ka derdhur në shije historinë dhe si e tillë ka thyer ëmbëlsisht çdo lloj rregulli a ligji, në rendje, deri në kontinentin e largët, Amerikë. Qershia ftonj, limonë e portokalle, hurma, mushmolla verore dhe dimërore; rrush të bardhë, të verdhë e të zi, me farë apo pa farë, me a pa aromë nga mushti i së cilës qyteti ka pirë vetëm dashuri. (oh qyteti im me këmbët tek vija, me buzët tek kënga). Ky ajër dhe kjo natyrë do të mëkonte njerëz të mëdhenj të letrave shqipe, që nga Kristoforidhi, Aleks Buda, Aleksandër Xhuvani, Dhimitër Shuteriqi, Isuf Myzyri, Dhimitër Xhuvani, Hyni Ceka,Bexhet Çerma, Astrit Bishqemi, e deri tek nxënësit e tyre si Millianof Kallupi, Beatriçe Balliçi, Nexhip Ejupi, Dhimo Tarusha, Mihal Disho, Ilir Mborja, Kujtim Agalliu, Mariana Hushi, që dhe pse fatkeqësisht u rritën në mes tymit të metalurgjisë, përsëri ecën në rrugën e traditës.
-Zonja Ilirjana, më flisni pak për familjen tuaj. Pse vendosët të jetoni në Amerikë?
Nuk isha unë që vendosa për të jetuar në Amerikë, por ishte përkushtimi prej nëne që më bëri të gjendem këtu. Zemra e nënës sakrifikon gjithçka nga vetja e saj për të qenë pranë fëmijëve, pranë pjësës që i mungon. Nuk është se më josh Amerika apo bukuritë e saj, por ishte dashuria, ajo ndjenja e papërsëritshme amësore që më shtyu të largohesha fizikisht nga Shqipëria. Vajza ime jetonte këtu prej vitesh. Kur u bë me fëmijën e parë, unë nuk kisha mundësi për t’i qëndruar pranë, sepse vetë kisha mërguar në Kretë, me djalin dhe burrin. Me gjithë përpjekjet e saj për të më sjellë në Amerikë, ishte e pamundur. Ndërkohë që vajza ime ishte shtatzënë, në Kretë takova një vajzë shqiptare të sapomartuar, shtatzënë edhe ajo. I qëndrova pranë gjatë gjithë kohës, në lindjen e fëmijës, derisa u ktheva në atdhe. Ndjehesha disi e plotësuar si nënë, pasi mundohesha të besoja se ashtu sikurse unë, një tjetër nënë do t’i qëndronte pranë vajzës sime, teksa solli në jetë fëmijën e parë. Ndërkaq vitet rendën dhe vajza ime, nga shtatzënia e dytë lindi dy binjakë. Në atë kohë ndodhesha në Shqipëri. Nevoja për përkujdesje e fëmijëve të vegjël të sime bije më bëri të largohesha sërish nga vendi im, tashmë në Amerikë.
-A ka ndryshuar mjedisi letrar tashmë për ju. Si po e përjetoni veçimin nga Atdheu shqiptar?
Unë kam bërë vetëm një lëvizje gjeografike, të cilën e kanë bërë krijues të tjerë më parë se unë, madje që para një shekulli… Pra, ata të cilët erdhën përpara meje ishin shqiptarë, kështu që unë nuk erdha në një mjedis krijuesish të një kombi tjetër. Për më tepër, shumë prej tyre janë po ata që i kisha edhe në vendin tim, miq, shokë, kolegë. Por, ka një ndryshim, që unë do ta quaja thelbësor pasi ka lidhje me mungesën e takimeve të përditshme mes krijuesish. Këtu takohesh vetëm në një veprimtari artistike, a promovim libri, ose nëpërmjet postës elektronike, ndërsa në atje takohesh sy më sy dhe shpirt më shpirt, ku shkëmbehet një mendim, ku lexohet krijimtaria e njëri-tjetrit. Kur jam këtu ndjej mall e dëshirë për të ndjerë shpirtin e secilit hedhur tek vargjet, në ato lokalet e thjeshta ku mblidhen artistët, ndërsa kur vij në Shqipëri, pluskon dëshira për të qenë bashkë edhe me krijuesit që jetojnë në Amerikë. Ne jemi si zemra me dy barkushe.
-Diçka për krijimtarinë tuaj ndër vite. Librat dhe krijimtaria juaj më e njohur.
Kësaj pyetje më mirë se unë duhet t’i përgjigjeni ju… Di që kam shkruar dhe botuar vazhdimisht. Di që kam thuajse të përfunduara katër libra(dy prej të cilave në prozë), të cilat së shpejti do të hyjnë në shtyp… Di që krahas këtij pasioni, rris me përkushtim (dhe u mësoj gjuhën shqipe) tre fëmijët e vajzës, Arbin, Fionën, Kevin, të cilët më bëjnë të ndjehem gjyshja më e lumtur e botës, por edhe fëmijë. Shpesh herë, kur mërzitem, shkoj tek parku i lojërave dhe luaj me ta
-Zonja Iliriana, ju kemi njohur gjithnjë si vashëzën e poezisë shqiptare. Çfarë mendoni se i ka sjellë të re poezia juaj poezisë shqiptare?
Ndoshta nuk i kam sjellë asgjë të re poezisë, por jam munduar ta mbaj atë gjithmonë të re, si shpirtin tim dhe të ketë emër të përveçëm.
-Dashuria është lajtmotivi i poezisë suaj. Sa ka dashuruar në jetë Iliriana?
Gjithë jetën. Jeta më ka mbushur me dashuri dhe dashuria më ka bërë të jetoj.
-Ç’mund të thoni për poezinë e shkruar nga poetet shqiptare. Kë vlerësoni nga poetet kontemporane shqiptare?
Poezia e shkruar nga poetet shqiptare e ka zanafillën në ligjërimet e nenave ninullat, kënget e dasmave e deri tek vajet. Poetët gjithmonë kanë qenë shumë më pranë se poetët për t’i hedhur në art të tilla përjetime. Ajo (poezia) buronte nga qelizat më të padukshme të shpirtit si një autoktone e padiskutueshme. Poetet bashkëkohore kane sjellë një poezi të zhveshur nga trysnia e kohës që jetuan. Pra erdhën me poezitë e kyçura në sirtarët e tyre të shpirtit. Edhe në poezi ato ishin të brishta, si vetë qenia e tyre prej dashurie universale. Elpiniqi Q. Frashëri (1903) e cila nga viti 1931, deri në fundin e jetës së saj, jetoi punoi dhe krijoi në Amerikë., është një shembull që flet:
Jeta e njeriut
Posi fletët e lisit në vjeshtë
Një nga një njerëz zhduken nga jeta.
Lisi bën fletë prapë në pranverë.
Po njeriu, është lisi a fleta?
Natasha Lako, Klara Kodra, Vllasova Musta, Valdete Andoni, Flutura Açka, Luljeta Lleshanaku, Mimoza Ahmeti, Radije Hoxha (Prishtinë),Puntorie Zibo, Muçostefa (Shkup)etj, krijuan me dinjitet individualitetet e tyre poetike.
-Sa pjesë të jetës suaj keni derdhur në poezi?
Nëse do ta mendoja poezinë brenda kornizave të kohës, pikërisht aty, brenda kontureve të saj do ishte dhe jeta ime. Poezia ka rrjedhur natyrshëm në ditët, orët, minutat e jetës sime. Edhe kur kam dashur ”ta përze”, apo kam provuar të “ndahem” prej saj, ajo m’është kthyer madje edhe më e fuqishme, edhe më jetësore. Po rrëfej vetëm një rast. Isha në Kretë, Edhe pse rraskapitesha duke punuar (madje , edhe duke shkundur ullinj) – hidhja befas ndonjë varg dhe ndonjë shënim në Ditar... Një ditë prej ditëve më të lodhshme, grisa fletoren ku kisha të hedhura poezitë dhe doja ta digjja. Një i afërmi ynë,m’i mori nga dora dhe më premtoi se do t’i digjte. Por, poezia më ndoqi kudo gjendesha. Ajo më vinte në rrugë, punë, zgjuar dhe në gjumë, në natën me hënë, a në agun e zgjuar. Shkruaja tinëz të tjerëve, në kartpeceta ku fshija buzët, aty ku poezia vinte, e hidhja ashtu e shkujdesur.
Kur do nisesha për në Shqipëri, njeriu i familjes më dha një kuti të vogël duke më thënë se duhej t’i dërgoja diku. Më tha se adresën e kisha të shkruar brenda në pako. Kur mbërrita në Shqipëri e hapa për të parë adresën. Aty nuk kishte asgjë tjetër veçse letra të grisura e të ngjitura me shumë kujdes...Në atë moment i mblodha të gjitha kartpecetat e mbledhura shuk, së bashku me fletët copangjitura dhe i a dhashë Milianov Kallupit. Merri, i thashë dhe bëj ç’të duash... Kështu, “Trokit e zgjo!”, botim i shtëpisë botuese Egnatia, ishte vëllimi që përmblodhi copëra letrash me copëra jete mërgimi. Kështu doli libri. Pothuajse të gjithë librat e mi kanë një histori pak a shumë të ngjashme..
Madje, në proces botimi e ka pësuar edhe libri “Vdekja më kërkon falje...” Pasi i bëra copa- copa fletët e printura të librit, i hodha në koshin e lokalit, ku kisha lënë takim me botuesin e “Arbëria”, Veiz Abazi. E grisa librin-i thashë. Tani le t’i pijmë kafenë. Mirë ke bërë, - më tha. Ishte printuar me germa të vogla dhe nuk lexohej mirë. Do ta printoj përsëri... Kjo ndoshta ndodh ngaqë unë nuk kam më logjikën spontane kur janë shkruar poezitë. Kur i lexoj njëherësh, si një korrektore, më dalin nga qejfi, më lodhin, më torturojnë...
-Libri juaj i ardhshëm, kur do të dalë. Dhe, a jeni duke shkruar tashmë, apo duke punuar për një libër të ardhshëm?
Libri im i ardhshëm duhej të kishte dalë. Madje, para një viti unë e kisha gati dhe erdha ta botoja në vendin tim.. Në atë kohë për herë të parë u përgatit një Antologji me poetë të diasporës në Amerikë, që nga Fan Noli, Fishta, Konica, Arshi Pipa, Bilal Xhaferri,..etj, e deri tek ato që nuk e kishin menduar ndonjëhërë vargun, por që malli i bëri të hedhin ca fjalë në letër. Kjo Antologji ishte e përgatitur dhe nuk kishte më kohë për të pritur sponsorin.... Mendova se ishte më mirë të dhuroja diçka nga vetja ime, për një Antologji, sesa të botoja një libër që do të mbante vetëm emrin tim...
Shpresoj, këtë vjeshtë, t’i dhuroj lexuesve dhe miqve të mi 2 libra (meqenëse, sipas lajmeve të lexuara në gazeta, Qeveria na ka rritur pensionet)
Faleminderit

Gazeta: “Panorama”, Tetor, 2007