Libër i ri i poetes Iliriana Sulkuqi
Dy libra në një:
Libri i Parë:
Poezi nga autorja & Poezi-kushtim për poeten (238 fq.)
Libri i Dytë: Iliriana dhe poezia
(Nëpër faqet e shtypit dhe internetit: 55 autorë me: shkrime kritike, ese, letra, mesazhe... 144 fq.)
Çmimi: 1000 lekë / 10 €
Shtëpia Botuese “SNAJ”, në botim të parë me 500 kopje. Nëntor 2007
Nga salla e promovimit në studion e Radio Tiranës ... Dhe në ditën e fundit të Panairit të 10-të, në një nga mjediset e Qendrës Kombëtare të Kulturës në Tiranë, u organizua promovimi i librit “Poezi” të Iliriana Sulkuqit. Edhe pse në një kohë të “nxituar”, nga shtypshkronja tek promovimi, që e arriti, miku i poetëve, Abaz Veizi, u gjendën në sallë, njerëz me Emër të Përveçëm. Mund të thuhet se të gjithë ishin krijues dhe miq të Poetes Iliriana, miq të Fjalës, miq të penës e të jetës ushtarake...
1. Poeti i madh Dritëro Agolli, ishte i pranishëm me përshëndetjen e vet për poeten, edhe pse nuk mund të vinte pas një operacioni “të lehtë” në sy. Në pamumundësi e ftoi poeten në shtëpinë e vetë.
2. Artistja e Popullit: Margarita Xhepa, që ka qenë e pranishme në gjithë promovimet e librave të Ilirianës, nuk e harronte dot “zanatin” e Fjalës së Bukur, recitoi poezinë “Të vi sonte apo...”. Por tërhoqi vëmendjen e pjesëmarrësve edhe fjala e saj: “Kjo grua e vogël ka një zemër të madhe, ka një zë të bukur poetik. Poezia e saj udhëhiqet nga mendimi, nga emocioni dhe brenda shpirtit të saj ka ca llambushka me një dritë të bukur jeshile, një dritë-shprese, se ajo i do njerëzit, e do jetën”...
3. Artistja e Popullit, Tinka Kurti, aty në rradhën e parë, mediton dhe pëshpërit vargjet e Ilirianës që i janë bërë pjesë e kujtesës së pashuar: “....................”
4. Krisulla Prifti (Kaçi) shoqja më e ngushtë e Poetes (kush nuk donte ta kishte shoqe Krisullën-siç thotë Iliriana), me emocionet e viteve shfleton ato faqe-portreti të Ilirianës që, vetë autorja i fsheh në poezitë e saj: Iliriana është njeri i veçantë. E njoh qysh kur ishte vajzë, që bënte poezi shumë të bukura dhe bënte stërvitje shumë të bukura. Ilirianën e njoh edhe kur ishte nënë dhe rriti dy fëmijë të mrekullueshëm, pa iu ndarë poezisë... E njoh edhe tashti-gjyshe, aq të përkushtuar, që vetëm ajo ngjet me veten... Ilirianën e njoh edhe në momente shumë të vështira të jetës, kur i afrohej vdekja dhe ajo e mposhte. Shkonte në spital, operohej dhe sa delte nga spitali ishte po ajo grua e fortë, ajo grua nikoqire, që bënte dhjetë bakllavatë për gjithë natën, për gjithë fqinjët... dhe në mëngjes përsëri do shkruante poezitë e saj aq të bukura... Kjo është Iliriana që sot na solli librin e ri poetik.
5. Poetja, studiuesja dhe përkthyesja Klara Kodra, me atë zërin e dridhur elegant tha: “... Poezia e Ilirianës është e sinqertë dhe e mençur; të kënaq kur e lexon dhe ndjehesh e sigurtë kur e përkthen...”
6. Poeti, Sadik Bejko, pasi foli për lirizmin e poezisë të Ilirianës tha: “Lirika poetike ka portretin e natyrës dhe bukurinë e natyrës... ka portretin e kohës që jeton poetja dhe e kohës që do vijë... Poezia e Ilirianës lëviz befasishëm dhe gjendet aty ku s’e pret dhe ku e do lexuesi...”.
7. Poeti-gazetar, Apostol Duka, ndër të tjera tha: “Iliriana është poete e të papriturave...”
8. Poeti-gazetar, Hysni Milloshi: “Poezia e Ilirianës është e ndjeshme, nga më të ndjerat poete dhe ka ecur përpara, nga njëri libër tek tjetri... është poete e të papriturave, siç e tha dhe Apostoli...
9. Artistja e Merituar, Ema Qazimi, i jep pasion fjalës dhe zërit të saj: “Kanë ardhur të gjithë ata që e duan Ilirianën se ajo di t’i fitojë njerëzit dhe di t’i mbajë. Është një magnet Iliriana, ka energji shumë pozitive dhe di të mbajë ekuilibrin e t’i shpërndajë mirë energjitë... Jo të gjithë e kanë këtë aftësi e këtë shpirt të bukur... Një koncert të tërë dua t’i dhuroj Ilirianës! Me këngë zemre, me këngë shpirti”... (dhe këndon “Gjethen e dafinës e këputi”)
10. Poeti dhe gazetari Demir Gjergji tha: “Iliriana, në një tryezë të pasur aristokrate, nuk ha se do të jetë e uritur... Iliriana, nga një vend që e do shumë, ikën sepse do të ndjejë mall... Iliriana dashuron se do të vuaj... Iliriana edhe në buzë të vdekjes, nuk vdes se do të qeshë me të madhe..”. Dhe lexon poezinë “Këshillat e nënës sime”:
....Tri fjalë,
thënë njëra pas tjetrës,
ose me të shkruar,
ose vesh më vesh,
janë magji e zezë, bija ime,
të vrasin
pa të thënë: mirë-mëngjes…
Tri fjalë,
si tri rrufé,
njëra pas tjetrës
dhe pemën e moçme
e bëjnë éshkë.
…megjithatë, megjithatë,
me urrejtjen,
asnjëherë mike mos u bëj.
11. Poetja dhe gazetaria e re, Eva Lena nuk e ndau dot fjalën nga loti: “ Unë e kam një nënë që më ka lindur, por Ilrianën e kam Nënë Shpirtërore...jetoj me poezinë e saj, mësoj nga shpirti i saj...” dhe e përqafoi e lotuar...
12. Agim Pepa-poet, përkthyes: Foli për mendimin poetik të Iliriana Sulkuqit, për filozofinë dhe mesazhet që ato japin tek lexuesi...
13. Gazetari, Dilaver Baxhaku, foli për raportet poezi-jetë: “Kur lexon poezitë e Ilirianës njihesh me portretin e saj dhe portretin e kohës ku jetojmë...”.
14. Regjisori, Esat Teliti, solli kujtime nga filmi për Artisten e Popullit Tinka Kurti, ku fjala harmonizohej bukur me poezinë e Iliriana Sulkuqit... dhe këtu nuk ka nevoje të zgjedhësh, po recitoj njërën nga poezitë e librit...
15. Poetja Lida Rapo, kolegia e viteve ushtarake, solli mbresat e krijimtarisë qysh nga rrethi letrar i shkollës...
16. Ilir Mborja-Piktor e kritik, i ardhur nga Elbasani, duke përshëndetur tha: “E dija që do të kishe kaq miq... pa le sikur të mund të vinin gjithë miqtë e tu nga Elbasani, nuk do t’i nxinte kjo sallë kinemaje...”
17. Gëzim Llojdia-arkeolog-poet, i ardhur nga Vlora për të përshëndetur poeten. “Unë nuk e njoh Ilirianën, por njoh poezinë e saj, aq sa kam lexuar në internet. Dhe po lexove poezinë e Ilirianës nuk mund të thuash se je larg portretit të poetes...”.
18. Kastriot Hamzallari-ish studenti i Poetes: “Unë vi këtu me respektin e pedagoges, që nuk e ndaj dot nga poezia e saj....”
19. Agron Kruti-mjeshtër i fotografisë, që e ndoqi veprimtarinë e librit gjatë gjithë ditëve, veç fotografive nuk ndenji pa përshëndetur “Poeten ushtarake, që e kam fotografuar edhe në stërvitje dhe mes studentëve të saj”...
20. Operatori, Ilia Terpini (Artist i Merituar), që filmoi veprimtarinë, tha: “Kjo ditë i shtohet arkivës sime që kam për poeten Iliriana Sulkuqi”...
21. Maksim Zotaj-Poet, studiues-fotoreporter: Mori një herë autografin nga dora e Poetes pastaj përshëndeti me të veçantën e tij...
22. Buqeta me lule që i dhuroi Poetes, mikja e ardhur nga Zvicra, Miradije Maliqi, ishte për të patur zili edhe në dasmat e artistëve të Hollivudit: “Është, për Ty, nga gjithë miqtë tanë poetë që ndodhen në Zvicër...”. Vetëm këto fjalë e “përkthenin” atë buqetë!
Tek urimet për poeten u bashkuan edhe poetët e gazetarët: Petraq Risto, Feruze Bajo, Kujtim Boriçi, Ilia Dede, Vladimir Golemi (Jani), Agim Bajrami, Luan Jaupi, Skënder Jaçe etj... Kolegët e saj ushtarakë: Xhevair Baxhia, e deri te Katjusha e viteve të rinisë... Gazetaria-poete: Valdete Antoni, fjalën e la për ta thënë në Emisionin e Radio Tiranës: “Udhëtim për te vetja”, ku mbi një orë e gjysmë bisedoi me poeten që: “Vjen nga Përtej Oqeani me mallin për vendin dhe mallin për njerëzit. Këtë e thotë bukur poezia e saj... Iliriana dhe Poezia kanë të njëjtën moshë: “Moshë prej Ëndrre”.
Dhe Kryefjala është Nëna tek poezitë e Ilirianës. Nëna stiliste e shpirtit, stiliste e dashurisë, siç ishte dhe “stilistja” e bukurisë femërore...
Një jetë, me jetën dhe vendlindjen brenda, në një emision radioje, në një promovim libri, edhe në një libër me 400 faqe, edhe në 12 libra të autores... nuk mund të mblidhet, por me Poetët ndodh Çudia: “Të vdiskam m’u dashkan tri jetë...” thotë poetja. Mirë e ka, Tri Jetë = me një Vdekje. E, kush mund t’i masë jetët e poetit?! ***
Dhe Iliriana, recitoi, përshëndeti, përqafoi, falënderoi: “Vetëm dashuria që është një magji dhe miqësia që është një mrekulli, ju mblodhi ju sot pranë meje, si në një ëndërr... Sot ndjeva se miqësia i ka rrënjët aq të thella dhe është aq e vërtetë sa nuk të le të shkosh as në buzë të greminës, as në buzë të harrimit... Unë gjithmonë ju dëgjoj me dashuri, Këtu ishim të gjithë pa ngjyra partiake, të gjithë te “Sofra poetike”, ku poetët dinë të duan, të dashurojnë, të falin, të qajnë e të gëzojnë... ja kush janë miqtë e mi poetë, artistë, miq të njeriut e të letërsisë... “Ç’u shemb shëmtie e ngrehin poetët” thotë poeti i madh Azem Shkreli...
Dhe Iliriana u shkruan miqve të vetë poetë: “Psherëtimat e kohës,lotojnë mbi vargun tuaj...” Pastaj gjithë të pranishmit morën me autograf librin “Poezi” duke i uruar poetes shëndet e krijimtari të mbarë! Nga Bar-Restaurant “Manhaten” te“ Grand Kafe De Paris” dhe... nga Shkëmbi i Kavajës, në Elbasanin e lindjes dhe në Gjakovë e Tetovë... Sa u ndodh në Tiranë, Iliriana, mbeti mes shoqeve e shokëve... Telefoni kishte adresat: “Në “Manhaten”... “Te Kafe Parisi”... Aty u hëngrën dreka e u pinë kafe (cigaria nuk lejohej me ligj). Për miqtë e vet Iliriana shtroi dhe një drekë mirësie... Aty ishte Miradija e ardhur nga Zvicra, miqtë nga Durrësi, Dilaver Baxhaku, aktoret e shquara Margarita Xhepa dhe Tinka Kurti, çifti artist Vitore dhe Skënder Sallaku, djaloshi pasionant i librit, me një bibliotekë të pasur, Artur Jaupaj, që ishte dhe kamerier i “ dë Paris-it”, artisti i fotografisë Agron Kruti, nipi i poetit Ali Asllani, ing. Ardian Asllani; miqtë nga Kosova e Maqedonia, ku poetja ka qenë në çdo qytet, pranë gëzimeve e tragjedive, ku luftohej e mësohej, ku mbulohej vdekja e lindëte një fëmijë me emër shqiptar.
Të ftuar nga Miradija, te “Shkëmbi i Kavajës”, pallati pranë detit, na shoqëroi dhe “Moxarti” me verë franceze...
Në Elbasan, aty tek “Gjiri i nënës”, e para që e lexon Ilirianën, ishin dhe shoqet e shokët e saj: Milianov Kallupi. Astrit Bishqemi, Hyjni Ceka, Ilir Mborja (ardhur nga Athina), Mariana Hushi, Lida Laze, Kujtim Agalliu, Mihal Disha, Dhimo Tarusha, at Jovan Gica, Ferit Lamaj, Nexhip Bashllari, Xhemal Lufta(ish mesuesi I i vizatimit në tetëvjeçare që e ndjek në çdo promovim e veprimtari),Petrit Molla (pronari i nje kafeneje ku shpesh krijuesit e Elbasanit mblidhen si ne shtëpinë e tyre), aktori Ilir Borodani,...aktoria Qamuran(Lana) Çala...Ishin edhe të mërguarit poetë të pranishëm në biseda e trokitje gotash, si Nexhip Ejupi, shoku i klasës dhe i bankës nga klasa e parë fillore deri në maturë, që edhe pse larg, shumë larg, diku në Miçigan,... edhe Julia Gjika (Naçi), për të cilën Iliriana asnjëherë nuk harroi ta përmendë e të flasë për krijimtarinë e saj dhe të vajzës së saj Ani, apo për miket dhe miqtë e saj krijues në Amerikë, Francë, Itali, Kosovë si: Albana M. Lifschin, Mirela Bogdani, Merita Bajraktari McCormack, Elinda Marku, Aida Dismondy, Rajmonda Moisiu, Drenushe Zajmi, Medije Vraniqi, Landa Prifti Pëllumb Kulla, Kolec Traboini, Simbad Detari(Vasil Qesari), Faruk Myrtaj e Vaid Hyzoti, mikun e ngushtë të poetëve dhe shkrimtarëve-Dalip Greca, Llazar Vero (këtu ndalej gjatë e fliste për “Bijtë e Shqipes”)....
Ishte dhe Varri i Babait, Krasta (ngjet me poetët) që sillte erë e shi, .... ishte shpirti i poezisë së poetes Iliriana Sulkuqi. Kudo me miq, që dinë të japin mirësi dhe që poetja i merr me vete në lëvizjet e saj nga njëra anë e globit në tjetrën... Dhe, kudo, për çudi, harronte librin e saj të ri “Poezi”. Në çantën ngjyrë reje mbante Revistën “Pelegrin” 8 & 9... Kështu ndodh me njerëzit si Iliriana Sulkuqi!...
Më gjeni një titull
pa fjalën zjarr
pa fjalën akull,
pa fjalën vdekje,
pa uri pa étje…
pa zë të mekur…
pa pikën e lotit,
pa emrin e Zotit,
pa emrin tim
pa emrin tuaj…
pa ngjyra muzgu
pa plor prej hëne
pa diell të djegur
pa mllef, pa hakmarrje,
pa fjalë përralle
pa ëndrra prej nate
pa dallgë e stuhi
pa puthje prej vlage
pa valëza, pa breg
pa mbërritje, pa shteg…
Më gjeni një titull
pa emër shpendi
pa emër ylli
pa emër mali
pa emër ishulli
as oqeani…
pa rrahja zemre
pa ankthe malli…
pa vjeshtë të artë
pa dimër, pa ngricë
pa stinë të pjalmtë
pa verë t’lakuriqtë…
Më gjeni një titull
pa pentagram,
ku notat lozin
me shpirtrat tanë!
Shtator, 2007
POETJA E LOTIT
Nga Nase Jani
Poetja Iliriana e pasuron krijimtarinë e saj edhe me librin e ri “POEZI”. Janë dy libra në një: Libri i parë përmbledh poezi, kryesisht nga frymëzimet e përtej-oqeanit, kur Poetja i afrohet dhe i largohet dashurive, dhe Libri i Dytë “Iliriana dhe poezia” që plotëson portretin e autores me ese, shkrime kritike, letra elektronike nga miqtë e shokët e saj, etj. Sikur t’i mbledhësh të gjitha, mund të bëhen disa vëllime voluminozë, se Poetja nuk është “vetëm” dhe s’ka qenë askurrë e tillë. Vetë poezia e saj e ka bërë me miq, që dinë: të mendojnë bukur, të ndjejnë bukur e të shkruajnë bukur... Vetë poezia e saj i ka dhenë shumë lexues që, edhe pse nuk janë “profesionistë” në fushën e letrave, e njohin poezinë e Ilirianës pa e lexuar emrin e saj në krye të librit...
Duke “ecur” nga faqja në faqe, nga poezia në poezi, nga njëra fjalë tek tjetra, krijova një bindje emocionale se poezia e Iliriana Sulkuqit portretizon aq bukur “tërmetet” e shpirtit të Njeriut, sa ndjen sikur poezia nuk është vetëm poezi, por është edhe diçka e “paemër”, që njeriu, edhe pse nuk e njeh, e ka të domosdoshme...
Mendimi i zgjedhur i njerëzve të letrave, i njerëzve të kulturës e artit dhe dashamirëve të letërsisë, që nga Dritëro Agolli, Pëllumb Kulla, Anna Kohen, Peter Prifti, Anton Çefa, Tinka Kurti, Margarita Xhepa, Klara Kodra, Perikli Jorgoni, Lirim Deda, Julia Gjika (Naçi), Sokol Jakova, Kolec Traboini, Vasil Qesari, Lambert Savigneux, Kristo Tumanidhi, Milianov Kallupi, Farruk Myrtaj, Pirro Kuqi, Demir Gjergji, Nexhip Ejupi, Rozi Theohari, Eglantina Kume, Ema Qazimi, Thanas Tane, Dalip Greca, Odise Goro, Sotir Lashova, Rami Kamberi, Aleko Likaj, Alban Ruli, Agim Pepa, Vaid Hyzori, Miradije Maliqi, Merita Bajraktari-McCormack, Kozeta Zavalani, Medije Vraniqi, Albana Mëlyshi Lifshin, Gëzim Llojdia, Ilia Vasili, Klajd Kapinova, Honela Kumi, Elmira Mujo, Eleonora Gjoka, Aida Dismondy, Dhurata Agalliu, Dallëndyshe Kacabani, Aida Bode, Llazar Vero, Argentina Tanushi, Donika Timko, Arlinda Camaj, Raimonda Moisiu ... për Ilirianën-Poete dhe Ilirianën-Njeri, më kanë bërë që të ndjej paaftësinë time për të thënë diçka të re... Por, me përgjegjësinë e botuesit dhe detyrimin poetik ndaj shoqes sime ushtarake, do të gjej dhe unë “një stol bosh” për të zënë vend pranë “sofrës poetike” të autores... Për lotin që del nga shpirti i njeriut, nga dhimbja dhe gëzimi, kanë shkruar, qysh kur është shpikur poezia dhe do të shkruhet sa të ketë poetë dhe poezi: domethënë sa të ketë jetë njerëzore... Poezia lind nga dhimbja, siç dhe gëzimi, rrënjët tek dhimbja i ka. Të dish ta mbjellësh poezinë dhe ta rritësh, brenda vetes: këtu nis e vërteta krijuese. Dhe kur bëhet art me fjalën, që del nga shpirti, i je afruar suksesit. Poetja Iliriana, në të shumtat e poezive, merr portretin e poezive të saj. Ajo “fshihet” bukur brenda “lotit” sa nuk e sheh dot pa i lexuar e rilexuar poezitë... Se poezia është aq shpirtërore sa “lotin” e ka në çdo varg, në çdo strofë, në çdo poezi... “Poezitë e lotit”, nuk do të thotë të jenë qaramane, me “oh-e” e “ahe”. Loti është i bukur kur nuk duket, kur fshihet i tretur brenda fjalës poetike. Loti kërkon bukuri, fshehtësi, delikatesë, që të shndërrohet në poezi... Kërkon mendim se ndryshe del nga funksioni “lot-poeti” dhe “lot-shpirti”. Jeta e Poetes, me thellësi dhe maja, i ka dhenë më tepër favor që loti të jetë i tillë: poetik dhe shpirtëror... Diçka duhet t’i fshehësh ditës, çastit, vetes, që të shkruash poezi. Kush nuk di ta bëjë këtë fshehje (dhe kush nuk do ta bëjë), vargëzon jashtë poezisë. Është pak të them se poetja Iliriana Sulkuqi, gjithë situatat e jetës i kapërcen... dhe i kapërcen pa tjetër, me “poezinë e lotit”. Nuk kemi thënë asgjë për poeten po harruam këtë të vërtetë që është kryefjalë e jetës së saj.
Por si ndodh kjo?
Kot pyesim. Ky është sekreti i shpirtit të Ilirianës, si çdo poet që ka sekretet e poezisë së vet. Ne shohim dhe njohim “burimin”, nga del uji i kulluar... E pimë me etje pa ditur se nga kalojnë udhët e atij uji të kulluar... Orgjinën ia dimë ama, është ujë-bore, ujë-mali, është “pikë-loti”, ku ne vëmë pëllëmbën e dorës së majtë dhe pastaj buzët; ku zogjtë njomin krahët dhe luajnë lojën e zogjve; ku dhe zhapiku i gjelbër e nepërka, rrëshqasin drejt burimit dhe harrojnë orgjinën e tyre...
Kështu ndodh me burimet-poetikë...
Në gjithë “stinët e jetës” Iliriana i ka ushqyer burimet e lotit me rininë e vet, (sa pak rini!), me gëzimin(sa pak gëzim!), me dashuri, (sa shumë dashuri!), me dhimbje (pse kaq shumë dhimbje?!), me mëmësi (atë e ndjejnë jo vetëm dy fëmijët e saj), me nënësi (sa e përkushtuar gjyshe-Lili për mbesën dhe dy nipërit deri në këta vite-jete!)... Por çfarë moshe ka poetja? Kot pyesim! Asnjëherë s’e dimë dhe s’kemi për ta mësuar, se nuk njihet mosha e poetit. Poetët nuk janë të atij “fisi” me ata që e fshehin jetën se s’kanë bërë gjë me vitet e saj... Poetët nuk kanë moshë se “kanë lindur para Adamit, dhe vdesin në lotin e fluturës, dhe treten në botën e së padukurës...”, siç kam shkruar, dikur, në një poezi. Nuk e dinë as vetë se ç’moshë jetojnë. Jetojnë moshën kalendarike dhe moshën e shpirtit, ose moshën poetike. Poetët dalin nga mosha kalendarike dhe jetojnë moshën e shpirtit... Është e vërtetë kjo. Graviteti i poezisë i prish kalendarët.
Kështu ndodh!
Poeti Richard Eberhart, që jetoi 101 vjet (5 prill 1904-12 qershor 2005) ishte i ri kur vdiq. Qeshte, shkruante poezi, bënte shëtitje, bisedonte me miq, (dhe jo vetëm kaq)... se jetonte moshën e shpirtit, me të fshehtat dhe bukuritë e saj. Edhe Lasgush Poradeci, edhe Ali Asllani, ... luanin me moshën-poetike, duke e injoruar, deri në harrim, moshën e kalendarëve dhe të “kartave të kokës”, siç quhej dokumenti personal i njeriut shqiptar.
Kështu ndodh.
Ndodh që brenda një jave, mosha të lëvizë me dekada... Edhe brenda javës: të hënën je 30 vjeç, të martën 25, të shtunën 60... Dhe, në gjithë këtë lojë-moshe që luhet, çuditshëm, tek poeti, mosha e fëmijërisë është më e lakmueshmja.
Edhe pse autore e dymbëdhjetë librave, edhe pse nënë dhe gjyshe, poetja jonë, Iliriana, preferon këtë moshë, të paplakur kurrë... Edhe unë, siç e kanë uruar miqtë e saj, i uroj poetes që të jetojë sa më gjatë në moshën-poetike për të na dhenë më të bukurën e “lotit” të saj “Poezi”!... “Kur t’i mbaroj të gjitha këngët dhe të më shuhet frymëzimi,më rrahjet, s’dua t’ja ndjej zemrës, dhe po të jem, s’jam unë, ta dini!” Këta vargje nuk i kam shkruar vetëm për vete...
Athinë, nëntor 2007
